Trzebnica - cmentarz żydowski

[Karolina Kot]

Na zachód od Trzebnicy (Trebnitz), przy ulicy Obornickiej, nieopodal zjazdu samochodowego z trasy S8, znajduje się zapomniany cmentarz żydowski. Chociaż mija się go w odległości zaledwie kilkunastu metrów, mało kto zdaje sobie w ogóle sprawę z jego istnienia.
Ja namierzyłam go i zlokalizowałam dzięki archiwalnym mapom. Na miejscu okazało się, że "pracę domową" odrobiłam bardzo dobrze, trafiłam bez problemu i we właściwe miejsce, a co więcej - gdyby o to miejsce odpowiednio zadbać, bez problemu stałoby się ponownie czytelne.

Ale po kolei.
Cmentarz powstał w roku 1827. Założono go na planie czworoboku. Nie był duży - zajmował obszar około 0,2 hektara.
Relikty, które rzuciły mi się w oczy pozwoliły na wysuniecie przypuszczenia, iż posiadał on ogrodzenie z murowanymi z cegły słupami.
Kirkut został zrujnowany i zdewastowany w czasie nocy kryształowej.
Dalszych dewastacji doznał w czasie II Wojny Światowej i po niej. Do dziś zachowały się na jego terenie jedynie fragmenty rozbitych macew i podstaw grobów.
Kształt i zasięg cmentarza przepięknie oddaje roślinność: jego zarysy obsadzone zostały szpalerami lip i robinii (dziś to już star drzewa sporych rozmiarów), a powierzchnię pokrywają tak typowe dla miejsc pochówków rośliny, jakimi są bluszcze i barwinek.

Nigdy nie przeprowadzono tutaj prac ekshumacyjnych, należy wiec pamiętać, iż nadal jest to cmentarz.
Bardzo brakuje tablicy informującej o charakterze tego miejsca oraz zakazującej wysypywania śmieci.
Lokalizacja
Zdjęcia wykonałam we wrześniu 2020 roku.

[Karolina Kot]

W Trzebnicy istniała także synagoga, konsekrowana w roku 1830. Mieściła się przy dzisiejszej ulicy Polnej.
Została spalona podczas nocy kryształowej, w 1938 roku. Podobno lokalni Żydzi zostali zmuszeni do jej podpalenia. Tamtej nocy splądrowano także trzy żydowskie sklepy, istniejące w mieście oraz cheder (szkołę elementarną).

8 listopada 1938 r. -noc z wtorku na środę,zw. w historii Trzeciej Rzeszy "nocą kryształową", jak pisze kronikarz Kurt May, była czarnym dniem dla mieszkańców Trzebnicy. Rozbestwione bojówki hitlerowskie wezwały nocą mężczyzn trzebnickiej gminy żydowskiej do stawienia się pod synagogą (bożnica, dom modlitw). Wywleczonych z domów Żydów aresztowano, pobito oraz skuto łańcuchami i popędzono ulicami miasta do synagogi. Tam na ich oczach bojówkarze zdemolowali wyposażenie bożnicy i zniszczyli święte księgi judaizmu, następnie podpalili ją wraz z sąsiadującą z nią szkołą żydowską.

Trzebnicka synagoga mieściła się przy obecnej ul. Polnej naprzeciw górnego wylotu obecnej ul. W. Witosa. Ówczesna synagoga, druga z kolei na tym miejscu bożnica gminy żydowskiej, powstała w 1871 r. Pierwszą, mniejszą zbudowano w 1830 r.

Po spaleniu synagogi i szkoły, skutych, z ogolonymi głowami Żydów ponownie popędzono ulicami Trzebnicy i wywieziono do Wrocławia, a stamtąd do obozów koncentracyjnych. Na przykład Wilhelm Durra, właściciel domu mody - wyprawy ślubne i ubiory, zginął w 1942 r. w Treblince. Natomiast kobiety i dzieci żydowskie zostały wywiezione nieco później lub dobrowolnie wyemigrowali.

Tej nocy bojówkarze zdewastowali i okradli także wszystkie sklepy i mieszkania żydowskie. Pogrom Żydów nazwano później "nocą kryształową", od szkła z rozbitych szyb wystawowych i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań, które pokryło ulice niemieckich miast.

Pogrom żydowski 8 listopada unicestwił trzebnicką gminę żydowską, a majątek Żydów - domy, sklepy, warsztaty i przedsiębiorstwa - przeszedł na własność państwa, które rozdało go miejscowym nazistom.

Źródło: nowagazeta.pl

Dziś przy ulicy Polnej, na wprost ulicy Wincentego Witosa, znajduje się niezabudowany skwer z parkingiem dla samochodów.
Lokalizacja