W tym wątku chciałbym się przyjrzeć wyrobiskom, które należą do tych mniej znanych (sądząc po skromnej ilości informacji na ich temat), jednak są bardzo ciekawe, chociażby z geologicznego punktu widzenia - a chodzi o kopalnie skalenia potasowego.
Według T. Stecia, kopalnie te prowadziły eksploatację prawdopodobnie w I poł. XIX wieku, na potrzeby miejscowych manufaktur ceramiki. Skalenie potasowe są bowiem surowcem ceramicznym wykorzystywanym do wytwarzania m.in. porcelany. Stosuje się je też do uzyskania szkliwa, służącego do pokrywania wyrobów porcelanowych oraz jako topnik przy produkcji innych rodzajów ceramiki.
Skalenie są jednym z głównych składników granitów - w rejonie Szklarskiej Poręby występują więc pospolicie. Ze względu jednak na ich stosunkowo niewielkie rozmiary w tych skałach (dochodzące rzadko do kilku cm) oraz zanieczyszczenia w postaci innych minerałów, granity zapewne nie były dobrym źródłem skaleni dla ówczesnych zakładów ceramicznych. Kopalnie zakładano więc w pegmatytach – skałach o podobnym składzie mineralnym do granitów (czyli zawierających skalenie, kwarc i miki), lecz o znacznie większych rozmiarach kryształów, dochodzących nawet do kilkunastu cm i więcej. Umożliwiało to pozyskanie dużych brył czystego skalenia i przy okazji kwarcu, który przecież także ma zastosowanie w przemyśle ceramicznym. Jako że pegmatyty występują zazwyczaj w wydłużonych formach (żyły, soczewy), tak i kopalnie je eksploatujące miały z reguły charakter sztolni, choć można spotkać też odkrywki.
Dziś kopalnie skalenia są może i nieczynne, ale nie całkiem opuszczone. Chętnie są odwiedzane przez geologów oraz zbieraczy minerałów (do których ja się też zaliczam ). Pegmatyty są bowiem miejscem występowania kilku rzadkich i ciekawych minerałów, wśród których można by wymienić: ilmenit, monacyt, fergusonit, ksenotym, gadolinit, cyrkon, cyrkonolit i dumortieryt. Są także obiektem zainteresowania naukowców, ponieważ zawierają podwyższone koncentracje szeregu pierwiastków śladowych m.in. Nb, Ta, Zr, Y, Ce, La.
Źródła:
- Gajda E., 1960: Minerały żył pegmatytowych okolic Szklarskiej Poręby (Karkonosze). Geological Quarterly vol.4, nr 3
- Steć T., 1963: Szklarska Poręba, Michałowice, Jagniątków, Sobieszów i okolice – przewodnik.
- Inwentaryzacja i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny