Słomniki - synagoga

[Karolina Kot]

W Słomnikach, przy ulicy Krakowskiej, znajduje się charakterystyczny i rzucający się z daleka w oczy opuszczony budynek dawnej synagogi, wzniesionej na przełomie XIX i XX wieku. Duży, murowany budynek, poza modlitewnią, która zajmowała centralne pomieszczenia, mieścił dodatkowo cheder, biura gminy żydowskiej i szkółkę dla dziewcząt.
W podziemiach obiektu urządzono rytualną łaźnię żydowską, czyli mykwę.
Budynek przetrwał II Wojnę Światową w dobrym stanie, jednak jego wnętrze zostało zdewastowane przez Niemców. Do dnia dzisiejszego nie zachowało się praktycznie nic z pierwotnego wyposażenia.

Po roku 1945 obiekt został zaadaptowany na kino, przebudowano wówczas jego wnętrze i zamurowano część otworów okiennych. W późniejszych latach w budynku funkcjonował warsztat oraz magazyn.
Obecnie ten ciekawy zabytek stoi opuszczony i niewykorzystywany, systematycznie niszczejąc z roku na rok.
O przeszłości tego miejsca przypominają przechodniom jedynie dwie tablice pamiątkowe (jedna w języku polskim, druga w hebrajskim), wmurowane we wschodnią elewację w roku 1990 staraniem Związku Żydów Słomnickich z Izraela.

Zdjęcia wykonaliśmy w czerwcu 2017 roku.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

Na piętrze północnej elewacji obiektu dostrzec można zarysy zamurowanych po wojnie, półkolistych okienek.
Poniżej, przy wejściu, zachował się fragment oryginalnej, kutej barierki.

[Karolina Kot]

Wnętrze dawnej bóżnicy zostało bardzo mocno przebudowane, jednak przy odrobinie wprawy uważny obserwator dostrzeże nadal czytelne pozostałości pierwotnego układu pomieszczeń. Wygląda na to, że był on bardzo typowy: główna sala modlitewna, przeznaczona dla mężczyzn, znajdowała się na parterze i była otwarta ku górze.
Babiniec wsparto na kolumnach, których relikty, częściowo przykryte tynkiem, widoczne są do dziś.

[Karolina Kot]

Kiedy przyjrzałam się bliżej częściowo obudowanym kolumnom, odkryłam ukryte w załomach kaneli resztki oryginalnej farby.
Okazuje się, że słomnicka synagoga przed wojną tętniła kolorami!

[Karolina Kot]

W piwnicach budynku przed wojną funkcjonowała rytualna łaźnia żydowska.
Jej pomieszczenia, rzecz jasna, zostały gruntownie przekształcone w późniejszych latach, jednak do dziś zachowały się ślady świadczące o oryginalnym przeznaczeniu tego miejsca. Tu i ówdzie można zauważyć sterczące ze ścian rury, pozostałości wentylatorów, kafelki, kratki ściekowe. Niestety, nie potrafię określić, które z tych urządzeń pamiętają czasy funkcjonowania mykwy.

Moją uwagę zwróciła głęboka studnia, częściowo zasypana gruzem. Wygląda na to, że w słomnickiej mykwie "żywą wodę" do rytualnych obmyć prawdopodobnie pozyskiwano nie tyle z deszczówki, co ze źródła podziemnego.

[Karolina Kot]

A tak wyglądają schody i górna kondygnacja budynku dawnej synagogi:

[Karolina Kot]

I jeszcze jedno na koniec. Ma podobno synagoga słomnicka swojego stałego mieszkańca. Ducha, a w zasadzie - dybuka.
Opowiada o nim poniższa legenda:

Urodziwa była Chaja nad podziw. I kiedy jej ojciec, skromny krawiec Szmul ze Słomnik, patrzył na nią, to z dumy wprost pękał. Smukła kibić, biała mleczna cera, włosy gęste i czarne, i te oczy przepastne, niby dwa jeziora.

Ale też dorastająca córka była powodem do poważnego zmartwienia, któremu sam był winien. Pluł sobie z tego powodu w brodę i szarpał się za kręcone pejsy. Patrzył na siebie w lustrze- w tym samym, w którym piękne słomniczanki mierzyły szyte przez niego palta i salopki- i mówił sam do siebie: Co też mnie podkusiło, że ja rozum tak całkiem stracił? Żeby ja, porządny krawiec, bogobojny żyd córce taki los zgotował? I nie mógł wyjść ze zdziwienia nad swoją lekkomyślnością. A wszystko przez to, że kiedy Chaja miała przyjść na świat, Szmul obiecał swemu przyjacielowi, szewcowi Wassermannowi, którego syn na tym świecie właśnie się pojawił, że kiedyś ich dzieci się pobiorą. Tylko że teraz interes Wassermanna bardzo podupadł, a Szmulowi wiedzie się nadspodziewanie dobrze. Nie ma w Słomnikach elegantki, która nie miałaby w szafie co najmniej jednego płaszcza czy sukienki spod igły Szmula. Chaja mogłaby wyjść za bogatego kupca. A tu taki kłopot! I to nie tylko dlatego, że dał kiedyś słowo, ale dlatego, że Chaja ma się ku młodemu Berkowi Wassermannowi, a i Berek kocha Chaję.

Oj, ma o czym myśleć biedna głowa krawca Szmula! Ale trudno; przyjaźń przyjaźnią, miłość miłością, ale przyszłość jedynej córki najważniejsza. I tak oto krawiec zamknął serce przed szewcem i drzwi swego domu przed jego synem.

Tymczasem w całym domostwie Szmula gwar i ruch, bo wesele Chai ma być takie, żeby całe Słomniki długie lata pamiętały! Oj, i pamiętały! Kiedy Chaję kobiety stroiły dla bogatego kupca, ta mdlała co chwila w przeczuciu, że coś złego dzieje się z jej ukochanym. A młody Berek umierał z żalu i miłości. Umierał naprawdę i tylko prosił w myślach, aby po śmierci jego dusza jako dybuk wstąpiła w ciało ukochanej. Bo tylko tak, a nie inaczej, mógł biedak połączyć się ze swoją Chają na zawsze. I wysłuchane zostały jego westchnienia. Bo oto kiedy para młodych stanęła do wspólnego tańca i oboje chwycili za rogi chusteczki, aby ich dłonie w tańcu się nie stykały, Chaję przeniknął jakiś dziwny dreszcz, który raz po raz wstrząsał całym jej ciałem. Potem upadla na ziemię i zesztywniała. Kiedy ją ocucono z omdlenia, czuła na przemian zimno i gorąco. Odprowadzono ją więc do jej pokoju, w przekonaniu, że wesele nadwyrężyło jej siły i że nazajutrz wszystko to minie. Tylko stary rabin od razu rozpoznał, co tak naprawdę zaszło w czasie uroczystości. I tylko Szmul starał się nie dopuszczać najgorszej myśli do siebie. Wiedział wprawdzie o śmierci Berka i jego ostatniej prośbie, ale ukrył to skrzętnie przed córką, a i sam od siebie odsuwał myśl o dybuku. Pocieszał się, że jutro "wszystko będzie dobrze".

Ale było gorzej. Chaja mówiła sama do siebie i Szmul dobrze wiedział, że rozmawia z Berkiem. Chodziła po rynku, śmiała się i płakała, a dzieciaki biegały za nią i wołały: Szalona Chaja, szalona Chaja!

Bogaty kupiec unieważnił małżeńską umowę, a Szmul stał się z szanowanego krawca pośmiewiskiem całych Słomnik. Nie pomagały egzorcyzmy rabina: dybuk nie chciał opuścić ciała ukochanej. Obojgu było razem dobrze. I tak dożyła Chaja swoich dni. A kiedy i jej czas nadszedł, dybuk- umęczona dusza Berka, nie chciał znaleźć sobie innego ciała, aby w nim zamieszkać. Za swoją siedzibę wybrał starą synagogę. Została właśnie doszczętnie zdewastowana przez hitlerowców i całkiem opustoszała. Mieszkał tam i wtedy, gdy po wojnie urządzono w niej kino, a potem magazyny.
I mieszka tam nadal. Rozpamiętuje swój los i nie może zaznać ukojenia. Nie jest groźny i nie robi nikomu krzywdy. Ot, po prostu: biedna, skołatana dusza, która tak mocno ukochała, że przestać nie może.

Źródło: słomniki.info

W opowieści tej jest chyba źdźbło prawdy. Kiedy samotnie przemykałam między opustoszałymi pomieszczeniami najwyższej kondygnacji słomnickiej synagogi, do której wnętrza wślizgnęłam się przez dziurę w zamurowanym oknie, w pomieszczeniu obok coś huknęło o ziemię tak, że aż podskoczyłam.
Zaniepokojona ruszyłam do wyjścia, bacznie rozglądając się na prawo i lewo, jednak nie dostrzegłam w zrujnowanym wnętrzu nikogo. Ze ścian patrzyły na mnie jedynie niebieskie malowidła...

[Franek D.]

Zainspirowany powyższym opisem, próbowałem również odwiedzić opuszczony budynek słomnickiej synagogi.
Szkoda, że ten kolejny zabytek z historii polskiego judaizmu przeznaczony został na powolną degradację.