(...) w Będzinie żył jakiś pan bardzo możny i dumny, a twardy dla swych poddanych. Bóg skarał go stratą wszystkich dziatek… a on możny pan uczuł wielką boleść i serce przepełniła mu gorycz. Przypadł czołem do ziemi i łez wylał potoki; aż ulitowała się Marya Panna i nadzieją lepszej przyszłości pocieszyła zbolałe serce ojca. Owóż ów możny pan rzucił strojne komnaty zamków swoich, a w pokutnym stroju… zawsze bosy na znak pokory zimą i latem, zamieszkał ubogą chatkę na górze wśród jarów. Odtąd z gnębiciela stał się aniołem-opiekunem okolic, wspierając ubóstwo i stając za pokrzywdzonymi. Lud nazwał go gołonogim, i ta nazwa dla pamiątki została się przy górze. (1)
Tą samą legendę, w nieco innej wersji opublikował w 1929 roku Marian Kantor - Mirski. Oto jej treść:
Czyją własnością była osada w tych czasach, sprawdzić się nie da. Legenda mówi jakimś okrutnym właścicielu, który pewnego dnia znikł na długie lata — aby zjawić się z powrotem jako starzec-pokutnik. Osiadł on na wzgórzu, gdzie w skale wykuł sobie grotę, oddając się w samotności modlitwie i hodowli ziół, z których sporządzał cudowne maści i leki. Pustelnię swą opuszczał tylko wówczis, gdy potrzeba było nieść mieszkańcom osady ratunek w chorobie. Żywił się tylko korzonkami, a ponieważ chodził zimą i latem boso zwano go powszechnie „Gołonogiem”. Ów pustelnik umierając, oświadczył zebranemu ludowi osady, że jest panem tej wioski i okolicznych ziem, a skazał się sam na straszną pokutę, aby przebłagać Boga za wyrządzone swym poddanym krzywdy. Na pamiątkę pobytu jego na wzgórzu lud nazwał górę Gołonogiem, a w miejscu pustelni wystawił drewnianą kapliczkę, w której wkrótce zaczęły dziać się cuda, ściągające liczne rzesze wiernych. (2)
Obie wersje łączy pochodzenie nazwy osady czy góry od bosych stóp pustelnika. Legenda wydaje się więc być typowym przykładem wytłumaczenia toponimu Gołonóg. Okazuje się jednak, że jest w niej ziarnko prawdy. W "Lustracji dróg województwa krakowskiego z roku 1570" można natrafić na następujący fragment:
Przyjechaliśmy [ze Sławkowa] zasię na grunt wsi, którą zowią Strumięssice [Strzemieszyce] (...). Jadąc [dalej] przez las gacią (...) pytaliśmy tak sławkowian, jako i będzinian, kto ją naprawuje. Slawkowianie powiedzieli, iż na to najęli pustelnika, iżby tę drogę naprawował (...), iż mu (...) łąkę za tę oprawę dali (...). Będzinianie też powiedali, iż temuż pusrtelnikowi tę łąkę nadali z gruntu będzińskiego K[róla] J[ego] M[ościj. (3)
Wydaje się więc bardzo prawdopodobne, że gołonoski pustelnik jest postacią historyczną. Tym bardziej zasługuje na przypomnienie.
Dla ilustracji tematu fragment mapy z 1787 roku, ukazujący położenie Gołonoga między Będzinem a Sławkowem (4) a także zdjęcia kapliczki na tamtejszym cmentarzu. Według podań to właśnie w tym miejscu miała się znajdować pustelnia.
- golenog.jpg (278.49 KiB) Przejrzano 3117 razy
- kapliczka_1.jpg (66.9 KiB) Przejrzano 3117 razy
- kapliczka_2.jpg (76.47 KiB) Przejrzano 3117 razy
Źródła:
(1) J. Wiślicki "GOŁONÓG (Urywek z pamiętnika podróżnego)." Tygodnik Ilustrowany 1862 nr 163, s.
(2) M. Kantor - Mirski "Legenda Gołonoga (W dwieściepięćdziesięciolecie kościoła św. Antoniego)" Ilustrowany Kuryer Codzienny z 25.03.1929.
(3) B. Wyrozumska "Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570" Ossolineum 1971 s. 60.
(4) Karol de Perthées "Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i Xięstwa Siewierskiego", 1787 r.
(5) B. Krasnowolski "Sanktuarium św. Antoniego Padewskiego w Gołonogu. Ze studiów nad tradycjami kultury religijnej Zagłębia Dąbrowskiego. Nasza Przeszłość t. 97:2002 s. 125-150.
