Pruchnik - cmentarz żydowski

[Karolina Kot]

Cmentarz żydowski w Pruchniku (powiat jarosławski) miał powstać w XVII wieku i znajdować się na wzgórzu, wśród pól rozciągających się daleko na północ od centrum miasteczka, przy drodze wiodącej do Hawłowic, w miejscu zwanym "Okopiskiem" (określenie to było ludową formą oznaczającą miejsce grzebalne, najczęściej właśnie cmentarz żydowski).
Prawdopodobnie nigdy nie był on otoczony murem, a jego granicę stanowił porośnięty żywopłotem wał ziemny. Znajdować się na nim miały kamienne nagrobki, z których ani jeden nie przetrwał do naszych czasów.
Nekropolia została zdewastowana przez Niemców w czasie II Wojny Światowej, a macewy wyrwano z ziemi i wywieziono, wykorzystując jako surowiec budowlany, m.in. do utwardzenia dróg.
Na terenie kirkutu dochodziło też do egzekucji miejscowej ludności żydowskiej, stąd ma się tam znajdować zbiorowa mogiła, w której spoczęły zwłoki 67 Żydów rozstrzelanych w tym miejscu przez okupantów.
Niestety, dziś ślady po dawnym cmentarzu zatarły się zarówno w terenie, jak i w pamięci ludzkiej, przez co dziś nie jest pewne, gdzie się dokładnie znajdował.
Na szczęście zaznaczono go na przedwojennych mapach.

Kierując się taką wskazówką postanowiliśmy sprawdzić wytypowaną okolicę przy użyciu drona. Okazało się, że wśród intensywnie uprawianych pól, w lokalizacji odpowiadającej obiektowi zaznaczonemu na archiwalnej mapie, rzeczywiście znajduje się nieużytkowana parcela.
Próbowałam znaleźć na jej terenie jakiekolwiek ślady dawnych nagrobków, ale podczas naszej wizyty była ona tak dokładnie porośnięta trawą (jak to powtarza Kusmanek: trzcinnik piaskowy - Twój wróg!), że moje starania spełzły na niczym.
Zdjęcia z powietrza, wykonane przez Falę, ukazały jednak ciekawe ukształtowanie terenu, wśród którego wyróżniał się obszar o prostokątnych obrysach, zajmujący powierzchnię około 0,5 hektara, co w przybliżeniu odpowiadałoby danym zamieszczonym w literaturze, odnoszącym się do wielkości tego miejsca pochówków.

Lokalizacja
Zdjęcia wykonaliśmy we wrześniu 2017 roku.

[Karolina Kot]

W ustaleniu dokładnej lokalizacji kirkutu nie pomagał nam dodatkowo miejscowy przekaz mówiący o drugim, starszym cmentarzu, mającym znajdować się w lesie, bliżej betonowej wieży triangulacyjnej i asfaltowej drogi do Rozborza.
Sprawdziłam te doniesienia i w efekcie natrafiłam na ukryty wśród drzew podejrzany obiekt, dziś będący "Oazą Matki Boskiej Różańcowej" ze współczesnymi figurkami przedstawiającymi scenę z Fatimy. Moją uwagę przykuł ziemny wał, otaczający całość "oazy", wyglądający na starszy niż ona sama. Czyżbyśmy rzeczywiście mieli do czynienia z pozostałością po zapomnianym cmentarzu?
Jeśli tak, to po jakim? Cholerycznym? Żydowskim? A może jednym i drugim jednocześnie?
Z tego, co wyczytałam na stronie pruchnik.com.pl, choleryczne pochówki z Pruchnika odbywały się w okolicy dzisiejszej ulicy Bieszczadzkiej, ale kto wie, może miejsc takich było więcej? Może Żydzi posiadali swoją własną mogiłę epidemiczną?

Czy uda się kiedyś do końca rozwikłać zagadkę tego miejsca, gdy ludzka pamięć coraz bardziej zawodzi?
Niniejszym serdecznie prosimy o kontakt z Administracją naszego Forum każdego, kto dysponowałby jakąkolwiek dodatkową wiedzą w tym temacie.

[Karolina Kot]

A tutaj mamy nasz cmentarz zaznaczony na mapire.eu.
Kusmanek zabrał się za temat po administratorsku i od razu toto obczaił.

[kusmanek]

Dodam swoje generalskie "trzy grosze". Zasięg cmentarza bardzo dobrze zaznaczono na "Katastrze Galicyjskim".
Poniżej fragment z naniesioną nekropolią.

Źródło: www.szukajwarchiwach.pl

pruchnik_kirkut.jpg (61.9 KiB) Przejrzano 7068 razy

Łatwo zauważyć, iż cmentarz otoczony był szpalerem drzew. Przylegały do niego dwa drewniane budynki (zaznaczone na żółto). Mieściły zapewne dom przedpogrzebowy i dom grabarza.
Dla porównania link do Geoportalu z widokiem obecnych działek katastralnych:
http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?loca ... ID=3549089
Jak widać, układ granic parceli zmienił się w niedużym stopniu. Cmentarz znajdował się w obrębie działki numer 148/2.

[Karolina Kot]

Chociaż ruszaliśmy na poszukiwania niemal zupełnie na ślepo, cały czas gdzieś pod skórą czułam, że będzie warto tachać taki szmat drogi pudło z latającym bzyczkiem.
Dziękuję za pomoc, Generale! Chyba można powiedzieć, że zapomniany kirkut z Pruchnika został odnaleziony.