Wola (Wólka) Zręczycka - swoiste miejsce nad Rabą

[Markot Roman]

Antoni Feill, s Rudolfa i Józefy, Anny Ollschanski urodził się 13 sierpnia 1843 roku w Wiener Neudorf. W niegowickim kościele 28 lutego 1876 poślubił 30 letnią, ur. 27 września 1845 w Rychfaldzie na Morawach, Ludmillę Pirkl (Pirkel), c Wincentego i Joanny, Nepomuceny Kuczera. 23 grudnia 1875 na Wólce pod nr 51 (stary folwark) ur. Józefa, Antonina.
Ludmilla Feill (Pirklówna) poroniła 12 września 1885, 24 września zmarła mając 39 lat. Została po niej córka Józefa, Antonina, która w wieku 15 lat, 30 września 1891 w niegowickim kościele, wyszła za 32 letniego urzędnika żandarmerii Andrzeja Göttel, s Andrzeja i Elżbiety Marsz, ur. 10 lutego 1859 w Gawłowie, 3 dni wcześniej A. Göttel przeszedł na rzymsko-katolicką wiarę.

Drugą żoną 43 letniego wdowca Antoniego Feilla, została19 letnia Malwina Jurzykowska urodzona na Morawach 2 października 1867, c Franciszka Jurzykowskiego i Justyny Grzesickiej. Wcześniej Malwina pracowała w krakowskim urzędzie ziemskim. Z tego związku urodziła się piątka dzieci: 21 listopada 1886 ur. Antoni, 17 września 1889 ur. Ernest, 26 listopada 1891 ur. Malwina, 15 października 1893 ur. Kamila, 16 czerwca 1901 ur. Stefan.

Matka Malwiny, Justyna Jurzykowska z d. Grzesicka, jako wdowa po Franciszku, zmarła na Woli 9 stycznia 1887, przeżyła 60 lat.

Antoni Feill zmarł 14 marca 1912 w wieku 68.5 lat, żona Malwina 19 grudnia 1949, przeżyła 83 lata. Oboje Feillowie spoczywają w rodzinnym grobowcu na gdowskim cmentarzu.

Malwina Feill, c Antoniego 5 lipca 1913 wyszła za luterana, 25 letniego absolwenta szkoły technicznej, Władysława Jenknera, s Wiktora i Karoliny Lipińskiej, ur. 20 listopada 1887 w Chyrowie, zam. w Zagórzanach Górnych. 14 kwietnia 1914 ur. Ewa.

Ewa Jenkner, c Władysława 22 lutego 1936 poślubiła Zygmunta Urbanowicza ur. w Ostrowo.

Stefan Feill, s Antoniego 24 października 1945 poślubił w Krakowie Romanę Sussel-Kisielewską. Stefan zmarł 20 lutego 1989, pochowany jest w Gdowie.

[Markot Roman]

Ostatnio z lwowskiego archiwum dostałem skany katastru józefińskiego i franciszkańskiego dla Zręczyc z Wolą, Zagórzan, Zalesian, Podolan i Stryszowej. Dokumentom tego typu, trudno zarzucić brak wiarygodności, prezentują opis zagród, mieszkańców, szczegółowe dane struktury własnościowej gruntów, zbieranych plonów w tamtym czasie. Szkoda, że nie wszyscy autorzy poważnych monografii, np. Gminy Gdów nie korzystają z takich źródeł. Z tego powodu w publikacji powstaje historyczna luka, a czasem wręcz padają opisy nie mające nic wspólnego z prawdą.

Pierwszy, pełny rejestr zabudowy, stosunków własnościowych na Woli Zręczyckiej i jej mieszkańców, wykazuje kataster józefiński spisany w 1787 roku. Wówczas właścicielem wolskich dóbr był Piotr Małachowski, które nabył po Franciszku Sędzimirze. W tym czasie do niego należały także sąsiednie: Zręczyce, zachodnia część Zagórzan, (wschodnią trzymała wtedy księżna (-) Lubomirska), oraz część Podolan, (reszta wsi była w posiadaniu Anny, Teresy Grzębskiej, wdowy z Niegowici). Majątki te Małachowski przejął drogą koligacji rodzinnych, od spadkobierców po Franciszku Szwarzenberg – Czerny. h. Nowina, zmarłym w 1764 roku. Córka Franciszka, Teresa Szwarzenberg - Czerny wyszła za Jana, Antoniego Łochockiego z Łochocina h. Junosza. A z kolei córka Jana, Antoniego, Kordula, Jadwiga Łochocka, została pierwszą żoną Piotra Małachowskiego. Kiedy zmarła w 1789 roku, poślubił hr. Teklę Wodzicką. Stąd został dziedzicem m.in. Woli Zręczyckiej, urodzony w 1730 roku w zacnej rodzinie szlacheckiej, h. Nałęcz, s Adama i Anny Rosnowskiej. Piastował wiele godności, jako starosta oświęcimski i przedborski, kasztelan wojnicki, wojewoda krakowski, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w Piotrkowie. Okolice Gdowa odwiedzał raczej rzadko, z pewnością uczestniczył przy sypaniu kopców na granicach swoich dóbr w 1787 roku. Pod koniec życia na stałe mieszkał w Niedźwiedziu k/ Limanowej, gdzie zmarł i został pochowany w 1799 roku.

Co najmniej od 1779 roku, przez kilkanaście lat, być może nawet do śmierci pryncypała, dobra Małachowskiego koło Gdowa, w tym Wolę Zręczycką, dzierżawił szlachcic Piotr Mączyński. Był pełnomocnikiem dziedzica w czasie spisu katastralnego w 1786-87 roku, w jego imieniu podpisywał wszelkie dokumenty, rejestry i protokoły z opisu granic. Mieszkał z żoną Barbarą Deszkowską i rodziną w zręczyckim dworze, stąd zarządzał wszystkimi majątkami dworskimi. Z gdowskich metryk wiadomo, że ich dzieci to: ur. ok. 1770 Zuzanna, zm. 24 marca 1790, 19 kwietnia 1779 ur. Wojciech, 31 stycznia 1780 ur. Ludwika, 22 stycznia 1781 ur. Józefa, 26 listopada 1782 ur. Elżbieta,15 października1783 ur.Teresa, zm. 20 grudnia 1784, 7 listopada 1784 ur. Karol, 4 luty 1786 ur.Marciana, 7 maja 1787 ur. Katarzyna, zm. 10 lipca 1787, 22 listopada 1789 ur. Katarzyna, zm. 19 stycznia 1790 roku.

Z katastru józefińskiego dowiadujemy się, że wójtem na Woli Zręczyckiej w 1787 roku był Tomasz Ćwik, zaś mężami zaufania: Marcin Chmielek i Szymon Woytas (Wojtas), wszyscy niepiśmienni.

Według katastru na Woli stało 7 zagród, wszystkie drewniane pod strzechą.
Pod nr 1 - chałupa, stajnia, stodoła z ogrodem na jarzyny Jana Kozła.
Pod nr 2 - chałupa z ogrodem Jana Kawy
Pod nr 3 - chałupa Tomasza Ćwika, szopa, stodoła z ogrodem.
Pod nr 4 - chałupa, stodoła z ogrodem Marcina Chmielka,
Pod nr 5 - folwark pański, obora, stodoła z ogrodem przy folwarku.
Pod nr 6 - chałupa, stodoła z ogrodem Wojciecha Łaciaka.
Pod nr 7 - chałupa, szopa, stodoła Szymona Woytasa.

Ogólna powierzchnia gruntów na Woli wg spisu w 1787 roku wynosiła 384 morgi, (1 mórg -1600 sążni). W tym 60,5 morgów ornego, 42 morgów łąk i pastwisk, oraz 281.5 morgów pańskiego lasu zwany Klukosz i Rasiki.
Pola obsiewano żytem, jęczmieniem i owsem, żyta zebrano 236 korców, jęczmienia 39 korców, a owsa 272 korce. Z łąk zebrano 233 cetnarów siana, i 63 cetnary potrawu. Z lasu pozyskano 242 sążnie twardego drzewa, i 103 sążnie miękkiego.
Poniżej 7 kart katastru Woli z 1787 roku.

[Markot Roman]

Na terenie Galicji w latach 1819-20 sporządzano tzw. kataster franciszkański. Prace bazowały na dokumentach poprzedniego katastru józefińskiego, polegały głównie na weryfikacji, wprowadzeniu w nim zmian jakie zaszły od 1789 roku, w zakresie kształtu, powierzchni, kategorii i pożytku z gruntu. Z małymi wyjątkami nie dokonywano pomiarów od nowa, poprawianie wcześniejszej metryki prowadzono w porządku topograficznym, czyli niwa za niwą, pole po polu. Dokumenty służyły do wymiaru podatku z gruntów oraz dawały podstawę do zakładania ksiąg w sądach. Na wysokość ustalonego podatku z dominialnych i rustykalnych gruntów można było składać ustne zażalenia. Z tego prawa korzystali zarówno właściciele folwarków, jak i chłopstwo. W reklamacjach powoływano się najczęściej na zawyżony w katastrze pożytek z gruntów i łąk, nie kwestionowano natomiast wymierzonego areału. Z tych zażaleń upoważniony urzędnik sporządzał odpowiednie protokoły dla bocheńskiego cyrkułu.

Kataster franciszkański dla gruntów na niwie Wola, sporządził zwierzchnik obwodowy Józef Przyłęcki, prace ukończył 30 kwietnia 1820 roku. Według tego spisu, właścicielem był urodzony de Szuyski Józef, we wsi nadal stało 7 zagród, wszystkie drewniane pod strzechą.
Pod nr 1 - chałupa z ogrodem Antoniego Kozioła.
Pod nr 2 - chałupa z ogrodem Antoniego Kawy.
Pod nr 3 - chałupa, szopa, stodoła z ogrodem wdowy Barbary Ćwik.
Pod nr 4 - chałupa, stodoła z ogrodem Mateusza Kozioła.
Pod nr 5 - dworski folwark, stajnia, stodoła z dworskim ogrodem.
Pod nr 6 - chałupa, stodoła z ogrodem Franciszka Łaciaka.
Pod nr 7 - chałupa, szopa, stodoła Szymona Woytasa.
Ogólna powierzchnia gruntów na Woli wg spisu w 1820 roku zmniejszyła się w stosunku do 1787 roku i wynosiła 379.5 morgi. Ubytek 4,5 morgi spowodował wielki wylew Raby oraz zmywanie gruntów do paryj przez nawalne deszcze w 1813 roku. Zmieniła się też nieco struktura upraw, ornego było 40,5 morgów, łąk i pastwisk 57.5 morgów oraz 281.5 morgów pańskiego lasu zwany Klukosz. Żyta zebrano 161 korców, jęczmienia 39 korców, a owsa 181 korców. Z łąk zebrano 278 cetnarów słodkiego siana, i 62 cetnary słodkiego potrawu. Z lasu pozyskano 142 sążnie twardego drzewa, i 103 sążnie miękkiego.

[Markot Roman]

Do zbioru katastru franciszkańskiego dołączono też inne, późniejsze dokumenty. M.in. są trzy reklamacje dotyczące Zagórzan, podpisane przez Józefa Szuyskiego z 1822 roku, a także ewidencyjny arkusz posiadłości gruntów Feillów z 1876 roku. W nim zawarta jest informacja, że majątek dworski na Woli Zręczyckiej, aktem kupna i sprzedaży z 17 czerwca 1875 roku, od matki Józefy Feillowej, przejął syn Antoni Feill. Z ogólnego areału 337 morgów, w tym 281,5 morgów lasu, roczna należytość podatku wynosiła 60 zł reńskich i 1 krajcar.