Gnojnik - kościół św. Marcina

[Jan Poszeptynski]

Prawdopodobnie kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina nie jest pierwszą świątynią w Gnojniku, ponieważ parafia istniała już od 1160 roku, czyli ponad 200 lat przed konsekracją obecnej świątyni. Pierwszy kościół prawdopodobnie był drewniany, jak większość obiektów wznoszonych w tym okresie.
Kościół p.w. św. Marcina należy do najstarszych zachowanych w całości zabytków murowanej architektury sakralnej nie tylko w gminie Gnojnik, ale również w całej wschodniej części Małopolski. Konsekracji świątyni dokonał biskup Jan Radlica w 1382 roku, natomiast nie znana jest dokładna data rozpoczęcia budowy obiektu. Fundatorami kościoła byli Marek Żegota – dziedzic Gnojnika, kanonik kustosz w kapitule sandomierskiej i kanonik kantor w kapitule krakowskiej oraz Dorota Conha – najprawdopodobniej właścicielka części wsi.

[Jan Poszeptynski]

W latach 1594 – 1616 świątynia zajęta była przez arian (pełniła m.in. funkcję spichlerza zbożowego). Po odzyskaniu kościoła – dzięki staraniom Kaspra Wielopolskiego, kasztelana wojnickiego i podkomorzego krakowskiego – został on odrestaurowany. W latach 1900-1904 przeprowadzono kolejny remont generalny, który zadecydował o współczesnym wizerunku kościoła w Gnojniku, łączącego styl barokowy i neogotycki.

[Jan Poszeptynski]

Najstarszymi elementami wystroju kościoła datowanymi na pierwszą połowę XIV wieku są: kamienny portal od południowej strony nawy, tabernakulum w ścianie prezbiterium od strony południowo-wschodniej, szafka na oleje w ścianie prezbiterium od strony północno-wschodniej i drewniana rzeźba Matki Boskiej. Z tych czasów lub nieco późniejszych mogą też pochodzić: kamienna mensa zabudowana głównym ołtarzem, gotycki lawaterz kamienny w zakrystii i gotycki portal między prezbiterium a zakrystią