Jaworzno - Długoszyn, sztolnie

[Velder]

Długoszyn - dzisiejsza dzielnica Jaworzna - jeszcze jako osobna miejscowość, od wieków ściśle związana była z górnictwem rudnym.
Historia wydobycia rud cynkowo – ołowiowych na tym obszarze sięga XIII wieku i być może nawet czasów wcześniejszych. Pomimo stosunkowo niewielkiej powierzchni, na której występują tu skały zawierające minerały kruszcowe (czyli dolomity kruszconośne), górnictwo na tych terenach rozwijało się całkiem sprawnie, a na przestrzeni wieków działało tu sporo niewielkich kopalń. Eksploatacja rud metali w rejonie Długoszyna trwała aż do początku XX wieku, kiedy ostatecznie wydobycia zaprzestała ostatnia i największa kopalnia o nazwie „Fryderyk”.
Pozostałościami po tamtym okresie, są dziś głównie ukryte w lesie lejkowate zapadliska, będące pamiątką po szybikach oraz usypiska skał płonnych zwane warpiami. Do naszych czasów dotrwał jednak ślad po innym ciekawym relikcie – starej sztolni odwadniającej.

Znajduje się ona na północny zachód od zabudowy Długoszyna i nosi bardzo wyszukaną nazwę - „A” .
Wejście do sztolni jest obecnie zasypane, ale w terenie nadal doskonale czytelny jest jej roznos, czyli nadziemny kanał odprowadzający wodę z wnętrza górotworu do najbliższego cieku powierzchniowego, którym w tym wypadku jest Biała Przemsza. Kanał ten jest już wyschnięty. Wzdłuż roznosu ciągnie się też spora hałda o podłużnym kształcie.

Lokalizacja
Zdjęcia pochodzą głównie z marca 2017 roku

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (1).jpg (164.29 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (2).jpg (169.75 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (3).jpg (206.91 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (4).jpg (145.46 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (5).jpg (164.88 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (6).jpg (193.82 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (7).jpg (189.79 KiB) Przejrzano 15454 razy

halda.jpg (211.81 KiB) Przejrzano 15454 razy

Sztolnia 'A' w Dlugoszynie (8).jpg (124.41 KiB) Przejrzano 15454 razy

miejsce ujscia do Bialej Przemszy.jpg (146.27 KiB) Przejrzano 15454 razy

[Velder]

Tak to wygląda w LIDARze:

mapa.jpg (162.14 KiB) Przejrzano 15453 razy

Pierwsza sztolnia w Długoszynie zbudowana została w 1524 roku, w ramach przywileju górniczego, nadanego rok wcześniej braciom Aleksemu i Janowi Turzonom przez biskupa krakowskiego (do którego należały okoliczne dobra). Warto nadmienić, że była to jedna z trzech pierwszych sztolni zbudowanych w Polsce. Jej powstanie miało ponownie ożywić górnictwo rudne w Długoszynie, które znajdowało się wtedy w okresie stopniowego spadku wydobycia, w związku z wyczerpywaniem się płytkich złóż powyżej poziomu wodnego. Mimo poważnych wydatków włożonych w budowę sztolni, po jej ukończeniu nie osiągnięto jednak całkowitego osuszenia złoża i co za tym idzie - zwiększenia wydobycia.

Wracając jednak do sztolni „A” – swój obecny kształt zawdzięcza ona przebudowie z początku XIX wieku. Wykonano ją na potrzeby nowopowstałej wtedy kopalni galmanu „Fryderyk”, którą utworzono z połączenia mniejszych szybów i kopalń z obszaru Długoszyna. Istnieje podejrzenie, że podczas przebudowy wykorzystano właśnie starą linię sztolni z 1524 roku, lecz nie ma na to bezpośrednich dowodów. Kopalnia „Fryderyk” istniała oficjalnie do 1881 roku, chociaż eksploatacja tutejszych złóż trwała jeszcze do roku 1910. Po tej dacie, górnictwo rud cynku i ołowiu w Długoszynie ostatecznie dobiega końca, a sztolnia przestaje być związku z tym używana.
W latach 20. zasobami długoszyńskich złóż zainteresowały się jeszcze „Jaworznickie Komunalne Kopalnie Węgla”. W 1927 roku sztolnię oczyszczono i udostępniono do badań jakości oraz wielkości złoża. Opracowana ekspertyza nie zalecała jednak wydobycia, ze względu na niską jakość rudy i niewielkie jej zasoby. Później, w 1939 roku wejście do sztolni przebudowano i przygotowano jako schron dla ludności w czasie wojny.

Źródło informacji:

• Panek S., 1997: Górnictwo rud ołowiu i cynku w Jaworznie od XI – XX wieku.
• Molenda D., 1972: Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI – XVIII w.

Poniżej jeszcze zdjęcia miejsca po dawnym szybiku, który leży na linii sztolni. Jak już kusmanek zauważył w innym wątku, jest to prawdopodobnie świetlik.

domniemany swietlik (1).jpg (90.25 KiB) Przejrzano 15453 razy

domniemany swietlik (2).jpg (147.97 KiB) Przejrzano 15453 razy

domniemany swietlik (3).jpg (179.19 KiB) Przejrzano 15453 razy

domniemany swietlik (4).jpg (203.57 KiB) Przejrzano 15453 razy

[Velder]

W tytule wątku nie bez powodu użyłem liczby mnogiej, ponieważ są informacje o istnieniu w Długoszynie jeszcze trzech innych sztolni. Niestety ślady po żadnej z nich (prawdopodobnie) nie zachowały do obecnych czasów.

Sztolnia o nazwie „C” zaczynała się przy dwóch głównych szybach kopalni „Fryderyk” - „Amalia” i „Hoffnung”, zlokalizowanych po wschodniej stronie obecnej ul. Głębokiej, a następnie biegła w kierunku NE, odprowadzając wody do Koziego Brodu. Zaznaczono ją już na mapach robót górniczych z 1860 roku.
Jej orientacyjny przebieg zaznaczyłem na mapie LIDAR, korzystając ze szkicu Stanisława Panka – autora książki, z której głównie czerpałem informacje do tego wątku. Zdjęcia poniżej pokazują miejsce, gdzie powinna się znajdować (mniej więcej).

Dwie pozostałe sztolnie również odprowadzały wodę do Koziego Brodu.
Wiadomo tyle, że jedna z nich znajdowała się na terenie złoża Szczakowa pod Długoszynem, odwadniając Górę Szczakowską (wie ktoś może, gdzie to jest?). Poza tym, bliższych szczegółów o nich brak.

mapa.jpg (154.57 KiB) Przejrzano 15258 razy

widok z ulicy Nadbrzeżnej

miejsce po sztolni 'C'.jpg (112.4 KiB) Przejrzano 15453 razy

miejsce ujscia do Koziego Brodu (1).jpg (133.89 KiB) Przejrzano 15453 razy

miejsce ujscia do Koziego Brodu (2).jpg (140.9 KiB) Przejrzano 15453 razy

[DerErsatz]

Sztolnię A odnaleźliśmy jakieś 10 lat temu nie posiadając map, a jedynie informację o istnieniu kopalni. Wstępnie skupiliśmy się na rejonie długoszyńskiej skałki przy moście kolejowym. Posiadam gdzieś plan owej kopalni z naniesionymi szybikami. O istnieniu większej ilości sztolni nie miałem pojęcia. Przebieg C wydaje się bardzo prawdopodobny, choć śladów w terenie brak. Z poczty słownej od kolegi znajomego, który słyszał... dowiedziałem się o istnieniu szybu na którejś posesji. Szyb ów służył jako duży zbiornik na odpady. Ile w tym prawdy trudno powiedzieć, jednak mnogość tych wyrobisk i gęsta zabudowa dają jakiś cień szansy na prawdziwość tej teorii.

edit: Jednak faktycznie znalazłem na mapie przebieg sztolni wraz z jej ujściem. Pasuje to do obrazów z powyższego postu.

[Karolina Kot]

A udałoby się umieścić skan tej mapy? To bardzo ciekawy temat, forumowa administracja także zagłębiała się w niego swego czasu.

[Velder]

Też byłbym zainteresowany tą mapą . Rejon Długoszyna jest jakoś o tyle dziwny, że jak dotąd nie udało mi się znaleźć żadnej mapy, chociażby wskazującej, że miało tu miejsce jakiekolwiek górnictwo. W rejonie tarnogórskim nawet pojedyncze, małe szybiki były oznaczane na zwykłych mapach topograficznych, a tutaj nikt nawet nie umieścił symbolu górnictwa. A przecież działała tu cała zorganizowana kopalnia...

A co do szybików - autor książki z której korzystałem wspomina, że niektóre z nich służyły później mieszkańcom Długoszyna za studnie, więc teoria o zbiorniku na odpady jest moim zdaniem całkiem prawdopodobna . Jeszcze do lat 50./60. można było ponoć spotkać niezabezpieczone szybiki z linami i przedziałami drabinowymi.

[Karolina Kot]

DerErsatz wysłał mi już skan tej mapy (DZIĘKUJĘ!) i pozwolił na podzielenie się nią w ramach "użytku osobistego".

[infrat]

O ile DerErsatz jest tym o kim myślę, to te 10 lat temu chyba nawet razem przyglądaliśmy się tematowi sztolni w Długoszynie A i wspomnianą mapę też od niego otrzymałem.

Mapa jest ciekawa. Widać na niej ewidentnie przebieg sztolni odwadniającej "A". Dodatkowo zestawiłem mapę ze zdjęciami lotniczymi / mapami, co pozwala nawet w miarę dokładnie zlokalizować, gospodarzy, którzy na swoich posesjach mieli szyby.

Z mapy wynika np. że jeden z szybów był zlokalizowany na małym skwerku między ulicami Chmielną i Skałką.

EDIT: gdyby ktoś chciał rzucić okiem: https://rasppi-infrat.ddns.net/owncloud ... 2tVYz2jyn8
Pod tym linkiem jest moje opracowanie sprzed 6 lat, przygotowane na podstawie mapy od DerErsatz (przerysowałem przebieg korytarzy i oznaczenia szybów).
(Warto zwrócić uwagę na ewidentne zapadliska widoczne na mapie google - prawie - dokładnie w miejscach, w których oznaczone są szyb)

Miałem kiedyś ambitny plan, by pokopać w tamtych okolicach i spróbować dostać się do wyrobisk, ale w momencie gdy wyprowadziłem się z Jaworzna - plan nieco podupadł.

[kojot]

Być może to tylko przypadek jednak pamiętam jak około 10 lat temu, poniżej piekarni znajdującej się na Długoszynie, przy ulicy Mokrej znajdowało się źródło wody. Było to dla mnie o tyle dziwne, że wybijało ono dosłownie kilka metrów od Koziego Brodu. Może był to właśnie wylot którejś ze sztolni odwadniających? Samo źródło było wymurowane.

[infrat]

kojot, kojarzę to źródło. aktualnie chyba zostało zlikwidowane. nigdy nie próbowałem go wiązać ze sztolnią, ale Twoja teoria jest całkiem do rzeczy, bo zdaje się, że jedna z wymienionych tu sztolni odwadniających, mogłaby się znajdować właśnie w tamtym rejonie.