Lublin - kuczki

[Karolina Kot]

Z ogromną przyjemnością chciałabym zaprosić na spacer po Lublinie. Głównym motywem naszej marszruty tym razem będą relikty dawnej kultury żydowskiej, a konkretnie przedwojenne kuczki, czyli specjalne "przybudówki" z otwieranym dachem, używane przez Żydów w czasie święta Sukkot, czyli święta szałasów.
Naszym przewodnikiem po mieście będzie Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” i zacytowany przeze mnie swego czasu artykuł, który stał się dla nas swoistą inspiracją do tej wycieczki.

Po Lublinie biegaliśmy w październiku 2018 roku i to biegaliśmy dosłownie, bo na zapoznanie się z miastem mieliśmy zaledwie dwa dni. Sporo udało się nam jednak zobaczyć.


Na początek opowieści o lubelskich kuczkach chciałabym zaprezentować najbardziej klasyczny i chyba najładniejszy obiekt tego typu z terenu miasta. Znajduje się on w podwórku domu przy ulicy Niecałej 6. Jest drewniany, ładnie zdobiony i posiada zachowaną do dziś klapę do otwierania dachu.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

Oto kuczka z samego serca Starego Miasta, znajdująca się przy ulicy Olejnej 10. Znajduje się na szczycie schodów, wiodących do lokalu na pierwszym piętrze.
Kuczka ta była bardzo praktycznym obiektem - przez większą część roku pełniła rolę zwykłego ganku. Zamieniała się w rytualny szałas jedynie od święta dzięki dwóm klapom, pierwotnie umiejscowionym na dachu. Niestety, uchylna konstrukcja została usunięta w latach 50. XX wieku i zastąpiona zwykłym zadaszeniem.

Jak podaje na swojej stronie ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”:

W latach 30. XX wieku nieruchomość należała do Eli Zaler, córki Moszka. W kamienicy mieściły się liczne sklepy, m.in. Szyji Finkelsztajna, Cudyka Edelsztajna i Cytryna Glarszona, oraz lokale mieszkalne. Do jednego z nich, należącego najprawdopodobniej do właścicielki, prowadziły schody z poziomu ulicy, na których szczycie znajdowała się kuczka.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Gdyby nie kolejna kuczka, zlokalizowana przy ulicy Podwale 7, ekipa filmowa kręcąca serial "Wojenne Dziewczyny" miałaby pewien kłopot z zaparkowaną w tej uliczce nowiuteńką Toyotą na sosnowieckich numerach rejestracyjnych. Po postu nie mieliśmy pojęcia, że coś takiego ma miejsce w Lublinie i samochód stałby tam i stał aż do czasu naszego wyjazdu z miasta. Mojego Archimedesa jeszcze dałoby się jakoś zamaskować w scenografii filmu, na przykład robiąc z niego barykadę i nikt z widzów by się nie zorientował, że to współczesne auto (określenie "współczesne" jest trochę naciągane w tym przypadku). Tym razem wybraliśmy się jednak błyszczącą nowością ślicznotką Fali i mocno zdumiały nas porozwieszane karteczki w których "serdecznie nas upraszano o usunięcie samochodu z planu filmowego".

Do rzeczy.
Niewielka, drewniana kuczka znajduje się w miejscu dosyć ukrytym i niewidocznym z poziomu ulicy. Żeby ją sfotografować, trzeba przełożyć aparat fotograficzny przez parkan, albo wspiąć się na skarpę przy klasztorze dominikańskim.

Właścicielami posesji w latach 20. i 30. XX wieku byli Gitla i Dawid Giewerc. Prawdopodobnie to przy ich mieszkaniu urządzono kuczkę. Na działce, poza domem mieszkalnym, stało jeszcze kilka budynków, którymi zarządzali właściciele. W oficynie urządzono piekarnię mechaniczną „Postęp”, której właścicielem był Abram Krupicki, a która po wojnie została przejęta przez Lubelską Spółdzielnię Spożywców.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Czas zajrzeć w rejon nowobogackich kamienic. Oto kuczka w formie wykuszu, znajdująca się na zachodniej ścianie domu przy ulicy Cichej 4. Ładna, zabytkowa kamienica z początków XX wieku wzniesiona została w stylu zbliżonym do klasycystycznego. W okresie międzywojennym należała do rodziny Zylberów.

Kuczka na planie prostokąta, jednokondygnacyjna, o trójosiowej elewacji głównej. Ściany wymurowane z cegły i zespolone z elewacją kamienicy. Elewacje opracowane analogicznie, jak inne elewacje w kamienicy – boniowane, pokryte tynkiem strukturalnym, główna zwieńczona profilowanym, przerwanym po środku gzymsem i attyką, ze skromnym motywem roślinnym. Nakryta pulpitowym dachem. Na osi elewacji umieszczono okno dwuskrzydłowe, a po jego bokach dwa jednoskrzydłowe. Wszystkie okna z nadślemionami, zaopatrzone w dekoracyjną żeliwną balustradkę (która mogła pełnić funkcję kwietnika) zdobioną powtarzalnym motywem spirali. Jednoprzestrzenne wnętrze kuczki otwierało się do pokoju stołowego. Otwór drzwiowy, niemalże równy szerokością kuczce, wypełniały niegdyś dwuskrzydłowe, płycinowe drzwi.

Źródło informacji
A tego kota z ostatniego zdjęcia spotykaliśmy po drodze jeszcze z cztery - pięć razy. W dodatku zawsze w okolicach ciekawych pod względem judaistycznym.
Fajny jest ten Lublin.

[Karolina Kot]

Podwórko kamienicy przy ulicy Królewskiej 13 kryje kolejny interesujący nasz relikt.
Drewniana kuczka znajduje się na najwyższej kondygnacji, w oficynie domu, a wejście do niej prowadzi bezpośrednio z klatki schodowej.

Kamienicę wzniesiono około 1914 roku. W okresie międzywojennym właścicielką nieruchomości była – na stałe zamieszkująca w Kraśniku – Estera Kochen. Funkcję administratora pełnił Dawid Szpiro, a dozorcą był Stanisław Kornacki. W oficynie frontowej, w narożnym lokalu funkcjonował sklep spożywczy Leona Mościbrodzkiego. W tej kamienicy mieściła się również drukarnia Herca Kohna, gdzie drukowano wychodzący w języku jidysz dziennik pt. „Lubliner Tugblat”. Na wielu framugach drzwi prowadzących do mieszkań wciąż znajdują się ślady po mezuzach. Dotychczas nie ustalono do kogo należała kuczka.

Niestety, nie miałam szczęścia i na klatkę schodową się nie dostałam, ale wspomniane ślady po mezuzach można obejrzeć na stronie mezuzy.eu
Lokalizacja kamienicy

[Karolina Kot]

W podwórzu kamienicy z numerem 3, zlokalizowanej przy ulicy Żołnierzy Niepodległej (dawna I Armii Wojska Polskiego), tuż obok ozdobionej ciekawą mozaiką siedziby Zespołu Pieśni i Tańca „Lublin” im. Wandy Kaniorowej, natrafimy na kolejną kuczkę.

W okresie międzywojennym nieruchomość stanowiła własność Noecha Zylberrajcha. W 1927 roku podjął on budowę okazałej, trzypiętrowej kamienicy z dwiema oficynami bocznymi, według projektu arch. Henryka Paprockiego. Analiza projektu budowy przechowywanego w Archiwum Państwowym w Lublinie, pozwala stwierdzić, że na etapie projektowym kuczki jeszcze nie było. Trudno natomiast uchwycić moment, kiedy pojawiła się na styku korpusu głównego kamienicy i oficyny zachodniej, w miejscu gdzie był do niej dostęp z pokoju stołowego i kuchni, jednego z najbardziej prestiżowych i największych mieszkań w tej kamienicy. Być może zamieszkiwała je rodzina samego właściciela. Obecnie w budynku znajduje się m.in. Izba Skarbowa.

Źródło
Zdjęcia wykonałam w październiku 2018 roku.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

Ulica Lubartowska 12, podwórze sąsiadujące z synagogą Chewra Nosim. Znajduje się tu kolejna lubelska kuczka.
Umiejscowiono ją na wysokości piętra i podparto metalowym słupem.

W archiwaliach z 1896 roku jako właściciel domu figuruje Gutsztajn, w 1915 roku Wizeltir, a w 1940 roku – Lejzor Brener.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Ulica Zamojska 39. Ta kuczka nie jest zbyt spektakularna i gdyby niecytowany wyżej artykuł, napisany z inicjatywy Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN”, zapewne nie zwróciłabym na nią uwagi.
A tymczasem jest to obiekt o stuprocentowo potwierdzonej "kuczkowatości"!

W 1926 roku właścicielem kamienicy był Daniel Mandelblit, który utrzymywał się z wynajmu lokali i mieszkań. W czerwcu 1940 roku, jak podaje Karta Realności, dom zamieszkiwało 135 lokatorów, w tym 83 chrześcijan i 52 żydów. W 1926 roku właściciel wystąpił do magistratu miasta Lublina z prośbą o zgodę na budowę „krytego balkonu w podwórzu”. Podanie to, przechowywane w Archiwum Państwowym w Lublinie, jest jednym z nielicznych zachowanych dokumentów dotyczących bezpośrednio budowy kuczki, która powstała prawdopodobnie jako uzupełnienie programu użytkowego mieszkania samego właściciela kamienicy.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Niestety, nie udało mi się dostać na podwórko nieodległej kamienicy, przy ulicy Zamojskiej 43.
Tam również miała znajdować się murowana kuczka.

Nie widziałam jej, więc musimy się zadowolić zdjęciem z zewnątrz oraz opisem ze strony ośrodka "Brama Grodzka":

OPIS:
Kuczka na planie prostokąta. Cała konstrukcja opiera się na żelaznych szynach zamocowanych w elewacji kamienicy. Elewacje otynkowane, gładkie, przeprute oknami. Główna zwieńczona trójkątnym naczółkiem z profilowanym gzymsem. Całość nakryta dwuspadowym dachem. Pierwotnie w połaciach dachu znajdowały się uchylne klapy, po otwarciu mocowane do żeliwnych uchwytów, nadal wystających ze ściany.

HISTORIA:
Kamienica wzniesiona w 1901 roku. W latach 30. XX wieku należała do Henocha Szpiro, który zajmował mieszkanie na pierwszym piętrze. Jak dowiadujemy się z dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Lublinie, stan techniczny budynku w tamtym czasie budził zastrzeżenia magistratu miasta Lublina i powodował skargi lokatorów. W czerwcu 1940 roku jak podaje ankieta administracji niemieckiej budynek zamieszkiwało 185 osób, w tym 67 chrześcijan i 118 żydów. Z lokatorów, którzy wyłaniają się z dokumentów archiwalnych z lat 30. XX wieku, można wymienić zamieszkującego na czwartym piętrze Fiszla Erlicha, pod numerem 10 – Dawida Taumana oraz pod numerem 20 – Mariana i Janinę Booss.

W 1937 roku kamienica przeszła oczekiwany remont. W tym czasie jej właścicielami byli już Szyja Goldberg i Haim Makow. W aktach pojawia się też żona tego ostatniego, Rajna. Wobec znikomości zachowanych dokumentów trudno ustalić, kiedy pojawiła się na elewacji od podwórka kuczka. Jej lokalizacja wydaje się wskazywać, że przynależała do mieszkania właściciela kamienicy. Działania wojenne w 1944 roku spowodowały uszkodzenie elewacji od ulicy Rusałka pociskiem artyleryjskim.

Po wojnie mieszkania zajmowali lokatorzy z kwaterunku, a przez jakiś czas Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Obecnie kuczka jest włączona w program użytkowy budynku.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Kamienica przy ulicy Krakowskie Przedmieście 26 jest bardzo ciekawa.
W jej podwórku znajduje się kolejna dawna kuczka.

W 1885 roku nieruchomość nabyli Chaja i Józef Cukierowie. Na przełomie XIX i XX wieku zbudowali, na miejscu niegdyś funkcjonujących tu składów, kamienicę mieszkalną. Na początku XX wieku część Józefa Cukiera odziedziczyli: Julia Finkelsztejn, Augusta Cukier, Jadwiga Cukier i Jakub Stanisław Cukier. W 1913 roku Chaja Cukier nabyła część Jadwigi Cukier. Kiedy w 1933 roku architekt Henryk Bekker sporządzał projekty przebudowy oficyny oraz przebudowy magazynów w podwórzu na sklepy, jako główny właściciel występował dr Jakub Stanisław Cukier.

W tym czasie w nieruchomości, która obejmowała dwie kamienice (Krakowskie Przedmieście 26 i Narutowicza 11) połączone przechodnim podwórzem, wokół którego zlokalizowano kilka oficyn, mieściło się wiele zakładów i sklepów. Od strony Krakowskiego Przedmieścia można było podziwiać witrynę składu futer „Syberia”, który był własnością Chaima Makowa. Mimo że Makow posiadał własną kamienicę przy ulicy Zamojskiej 43, dla sklepu wybrał prestiżową lokalizację przy głównej ulicy miasta. W podwórzu znajdował się sklep meblowy „Polonia”, należący do Feldmana.

Dokumenty archiwalne z 1940 roku, kiedy jako właściciel wymieniany był już Stanisław Rożański, podają, że w kamienicy znajdowały się: perfumeria, zegarmistrz, skład części rowerowych, księgarnia, a w jednej z oficyn – szkoła powszechna i skład mereżek plisowanych.
Istnienie kuczek w kamienicy potwierdza pismo z 1926 roku, przechowywane w Archiwum Państwowym w Lublinie, w którym Wydział Budownictwa magistratu miasta Lublina wzywa I komisariat policji państwowej do interwencji w sprawie „[…] zmiany dwóch zgniłych pomostów u dwóch krytych balkonów w prawej oficynie w podwórzu, naprawy ścian i dachu przy tychże balkonach oraz naprawy pomostów u balkonów w lewej oficynie”. Pismo to dotyczy zachowanej do dziś kuczki oraz drugiej, dziś już nieistniejącej.

Źródło: teatrnn.pl
Lokalizacja