Jest to rozdzielony na dwie części tzw. nowy cmentarz żydowski, założony w roku 1829 po przepełnieniu starego kirkutu, mieszczącego się na Kalinowszczyźnie, na wzgórzu Grodzisko.
Nowy cmentarz, położony na gruntach tzw. Grabowiczyzny, otoczono w pierwszej połowie XIX wieku murem (jego niewielki fragment zachował się do dziś w części południowo - wschodniej. Kirkut był kilkukrotnie powiększany w czasie swego istnienia, między innymi w roku 1918, kiedy to od strony północnej dołączono doń kwaterę wojenną, w obrębie której spoczęli żołnierze Wielkiej Wojny z armii austro - węgierskiej i rosyjskiej, będący wyznania Mojżeszowego.
Macewy żołnierskie były proste, wykonano je z jasnego kamienia.
- Prawdopodobnie jedyna ocalała macewa z kwatery wojennej (2).JPG (51.38 KiB) Przejrzano 7053 razy
- Prawdopodobnie jedyna ocalała macewa z kwatery wojennej (1).JPG (107.7 KiB) Przejrzano 7053 razy
Niestety - zarówno kwatera wojenna, jak i pozostała część nekropolii, zostały zdewastowane przez Niemców w czasie II Wojny Światowej. Wiele nagrobków po prostu rozbito, inne posłużyły do utwardzenia tzw. Czarnej Drogi na terenie obozu koncentracyjnego na Majdanku.
Jednocześnie cmentarz nadal był używany jako miejsce pochówków. Spoczywali tu Żydzi zamordowani lub zmarli śmiercią naturalną na terenie lubelskiego getta na Podzamczu (szacuje się, że łącznie było to około 6000 osób).
Po II Wojnie Światowej kirkut popadł w zapomnienie. W latach 60. XX wieku ówczesne władze miasta podjęły decyzję, by niemal dokładnie przez jego środek wybudować drogę, której nadano patronat Józefa Stalina (dziś jest to ulica generała Władysława Andersa). Trakt komunikacyjny przeciął cmentarz na dwie niemal równe części, zajmujące około 3,5 hektara powierzchni każda.
Cmentarz, a w zasadzie jego dwie połówki, zostały wpisane do rejestru zabytków dopiero w roku 1989.
Zajmijmy się najpierw północną częścią nekropolii.
Dziś jest to pozbawiona zabudowy łąka, przylegająca jednym krańcem do blokowiska, a drugim zbliżająca się do katolickiego cmentarza. Granice nekropolii wyznacza umowne, współczesne ogrodzenie, zbliżone kształtem do odlanych z betonu macew.
Centralnym punktem założenia jest współczesny pomnik - lapidarium, poświęcony Żydom lubelskim, zamordowanym w czasie II Wojny Światowej. W jego ściany wmurowano fragmenty odnalezionych macew, umieszczono tu także urnę z prochami przywiezionymi z obozu na Majdanku.
Niestety, ze względu na lokalizację, teren cmentarza oraz sam pomnik od czasu do czasu stają się miejscem libacji alkoholowych i - niestety - spacerów z psami.
Lokalizacja
