Olkusz - stary cmentarz żydowski

[Franek D.]

W Olkuszu, przy ulicy Kolorowej, pomiędzy domami mieszkalnymi, zobaczyć można odtworzone w sposób nienaturalny, miejsce po historycznym kirkucie. Od 2006 roku w pobliżu ulicy stoi - ustawionych w przypadkowej kolejności - ponad 40 macew. Stoją sztucznie w równoległych pięciu szeregach, tworząc symboliczny pomnik, upamiętniający dawny cmentarz. Na umieszczonej obok tablicy można poznać jego historię.

[Franek D.]

Stary cmentarz żydowski w Olkuszu powstał ok.1584, w czasie największej świetności miasta. Kopalnie olkuskie przynosiły znaczne zyski, w mieście też działała mennica królewska. Na 0,5 ha kirkucie, przez 4 wieki jego istnienia pogrzebano kilka tysięcy zmarłych. Od pocz. XX w. zajęty do ostatniego miejsca kirkut Stary został zamknięty i pochówków dokonywano na kirkucie Nowym, w lesie przy ul. Kantego. Podczas II wojny światowej Niemcy wykorzystali znaczną część macew dla celów budowlanych. W okresie PRL-u, zapoczątkowana przez Niemców dewastacja była dalej kontynuowana, aż do całkowitego skutku. W latach 90-ch ub.w., zapomnianym i zarośniętym miejscem zainteresowało się Olkuskie Stowarzyszenie Kulturalne i PTTK. Wśród licznych dołów w tylnej części kirkutu, odnaleziono jedynie kilka nagrobków. Leżą tam jeszcze wśród zarośli na swoich miejscach.
W kwietniu 2013, podczas prac kanalizacyjnych rozkopano teren zabytkowego cmentarza. Podobno wzdłuż wykopu walały się liczne ludzkie kości.

[Karolina Kot]

Tak to wyglądało w lutym 2013 roku:

[Karolina Kot]

W kwietniu 2013 roku na teren historycznego cmentarza olkuskiego wjechał ciężki sprzęt. Bo właśnie budowano wodociąg.

Rozkopano znaczny fragment kirkutu, żeby położyć rurę wodociągową. Jak to się stało? Póki co nie wiadomo, bo winnych tej sytuacji jest najprawdopodobniej wielu - ktoś przecież wydał zezwolenie, ktoś zaprojektował, ktoś miał nadzorować i ktoś wreszcie na terenie cmentarza kopał. Co więcej, ludzkie kości pozostały na rozkopanym cmentarzu i nikt z pracujących na budowie nie poczuwał się, żeby powiadomić o tym fakcie odpowiednie instytucje.

Tym, co na chwilę obecną nie podlega wątpliwości, jest z całą pewnością fakt, że teren, na którym kopano rów pod wodociąg jest terenem cmentarza i nie miały prawa być tam prowadzone żadne roboty budowlane. Wskazuje na to jednoznacznie plan cmentarza dostępny w olkuskim magistracie. Kto wie, jak długo na rozkopanej ziemi leżałyby szczątki ludzkie, gdyby nie mieszkaniec, który je zauważył i powiadomił o tym Straż Miejską, a ta zgłosiła sprawę do Urzędu Miasta w Olkuszu.

- Byłem w piątek około godziny 15:00 na kirkucie żydowskim mieszczącym się na ul. Kolorowej. Zainteresowały mnie roboty ziemne prowadzone na kirkucie prawdopodobnie pod kanalizację. Po podejściu pod tablicę informacyjną o kirkucie, zobaczyłem leżącą na ziemi kość miednicy ludzkiej. Gdy poszedłem dalej zauważyłem dalsze fragmenty kości ludzkich, w tym dwie czaszki ludzkie i fragmenty macew. Nie jest to pierwsza profanacja dokonana na tym kirkucie. Prosiłbym bardzo o zajęcie się tą sprawą przez Was - zgłosił do "Przeglądu Olkuskiego" jeden z mieszkańców.

- Po interwencji na miejscu pojawił się nasz urzędnik i niestety potwierdziły się słowa mieszkańca. Zabezpieczyliśmy wszystkie kości i powiadomiliśmy o zajściu Gminę Wyznaniową Żydowską. W dalszym ciągu nie wiemy, jak to się stało, że w tamtym miejscu były prowadzone prace. Będę chciał uzyskać obszerne wyjaśnienia od inwestora, czyli olkuskich Wodociągów. Na chwilę obecną mogę powiedzieć tylko tyle, że zrobimy wszystko, żeby tę sprawę wyjaśnić i załagodzić - mówi Dariusz Rzepka, burmistrz Olkusza.

W Wodociągach dowiedzieliśmy się, że na terenie działki, na planie zagospodarowania przestrzennego zaznaczonej jako teren nieczynnego cmentarza, został wymieniony odcinek sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Prace w tamtym miejscu były prowadzone od grudnia ubiegłego roku z przerwą do minionego poniedziałku. Zgodę na przebieg sieci wodociągowo – kanalizacyjnych wydał Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu, a roboty były wykonywane zgodnie z pozwoleniem na budowę wydanym przez starostę olkuskiego w 2009 roku. Na chwilę obecną roboty montażowo-budowlane zostały zakończone. Zdaniem inwestora, pozostało jedynie uporządkowanie tego terenu. - W trakcie wykonywania robót, w okresie zimowym, wykonawca nie zauważył żadnych szczątków ludzkich. Okoliczności, w jakich zostały znalezione kości ludzkie, są nam bliżej nieznane. Dowiedzieliśmy się o tym na spotkaniu w terenie w poniedziałek od przedstawicieli olkuskiego Urzędu Miasta - uważa Alfred Szylko, prezes Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Olkuszu.

- Pewne jest, że te kości muszą wrócić do ziemi. Najlepiej, gdyby się udało je zakopać tam, skąd zostały wykopane. Naczelny rabin Polski, Michael Joseph Schudrich, wie o tej sytuacji i polecił mi przyjechać do Olkusza i zobaczyć na miejscu, jak można ten problem rozwiązać. Dotychczasowe kontakty z władzami Olkusza układały się bardzo dobrze, więc wierzę, że i tę trudną dla nas i dla was sprawę uda się w jakiś sposób rozsądnie rozwiązać. Więcej będę mógł powiedzieć za kilka dni, po wizycie w waszym mieście - mówi rabin Joshua Ellis z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach. Zgodnie z wyznaniem żydowskim, zasady postępowania z pogrzebanymi szczątkami ludzkimi są bardzo restrykcyjne. Nie wolno przenosić i w żaden sposób naruszać ciał ani kości pogrzebanych.

Historycy, którzy zajmują się tematyką żydowską na ziemi olkuskiej, nie żałują słów krytyki pod adresem wszystkich stron, które przyczyniły się do profanacji miejsca świętego dla Żydów, ale też miejsca szacunku i pamięci dla wszystkich nie -Żydów. - To smutna sprawa. A przecież nie jest to pierwsza afera związana z tym cmentarzem. Choćby kilka lat temu była podobna, kiedy na zlecenie olkuskiego magistratu poszerzano i wysypano tłuczniem drogę dojazdową do posesji prowadzącą przez teren cmentarza. Za to apele w sprawie ogrodzenia tego cmentarza pozostają bez echa od dobrych dwudziestu lat. Wygląda na to, że stary cmentarz żydowski został przez urzędników olkuskiego magistratu skazany na zagładę. Jeśli winni tych decyzji nie zostaną ukarani, a cmentarz dalej pozostanie nieogrodzony, to zapewne za jakiś czas wybuchnie kolejna afera, a przedstawiciele magistratu znów wylewać będą krokodyle łzy, udając szacunek dla zmarłych czy żydowskich przekonań religijnych - uważa Ireneusz Cieślik, olkuski historyk zajmujący się między innymi tematyką żydowską.

Dwa lata temu, po długim czasie zaniedbywania tego cmentarza, olkuski magistrat podjął się prac porządkowych na kirkucie przy ulicy Kolorowej. Wykarczowano to miejsce i uporządkowano macewy. Z pomocą przyszli więźniowie z jednego z zakładów karnych. Akcja ta była bardzo szeroko, i raczej pozytywnie, komentowana przez mieszkańców, jak również przez samych Żydów. Teraz obraz miasta dbającego o pamięć po żydowskich mieszkańcach jest mocno nadszarpnięty.

Źródło: przeglad.olkuski.pl
Kilka zdjęć z tamtego okresu:

[Karolina Kot]

Dziś to pobojowisko wygląda znacznie lepiej.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

A tak wygląda nekropolia z lotu ptaka.
Zdjęcia wykonałam w marcu 2018 roku.

[Karolina Kot]

Będąc na cmentarzu żydowskim przy ulicy Kolorowej w okresie niewegetacyjnym warto zajrzeć na położoną głębiej, zarośniętą i "dziką" cześć nekropolii. Można się na jej terenie dopatrzeć kilku macew i ich fragmentów, zachowanych in situ, czyli najpewniej nadal wznoszących się ponad grobem osoby, którą miały upamiętniać. Spod trawy udało mi się odsłonić także starą, kamienną tumbę. Podobna została wyeksponowana we "frontowej" części kirkutu, na terenie lapidarium.

Niestety, obserwacje wskazują, że teren cmentarza, przez który wiosną 2013 roku bez szacunku dla zmarłych przeprowadzono rury kanalizacyjne, powoli zaczyna być zagarniany przez cywilizację i wciąż rozwijające się miasto.

[kusmanek]

Na olkuski cmentarz żydowski przy ulicy Kolorowej trafiły fragmenty macew odnalezione podczas adaptacji budynku dawnego liceum:

Olkusz

Dzięki współpracy władz miasta z prywatną firmą Budomex z Białej Podlaskiej, odkryte niedawno kilkadziesiąt elementów kamiennych macew, czyli żydowskich nagrobków zostało przewiezione na teren cmentarza żydowskiego w Olkuszu.

W ubiegłym roku rozpoczęła się adaptacja budynku dawnego liceum przy ulicy Piłsudskiego na apartamentowiec. – Choć nie jest to obiekt poddany ochronie konserwatorskiej, mieliśmy świadomość, że znajdują się tam macewy z olkuskiego cmentarza. Dlatego skontaktowaliśmy się z właścicielem obiektu i wykonawcą prac, czyli firmą Budomex. Uzgodniliśmy, że jeśli w trakcie robót natrafią na macewy, czy ich fragmenty, będą nas o tym informować, a następnie przewiozą odnalezione macewy na cmentarz żydowski. – wyjaśnia Agnieszka Kaczmarczyk, Miejski Konserwator Zabytków w Olkuszu.

https://przeglad.olkuski.pl/fragmenty-m ... e_vignette