Poznań - Nowa Synagoga

[Karolina Kot]

W Poznaniu, przed wybuchem II Wojną Światowej, istniało kilkanaście synagog i domów modlitwy.
Do dzisiejszego dnia zachowały się dwie - w tym tylko jedna wolno stojąca.

Nowa Synagoga, bo o niej mowa, wznosząca się na rogu ulic Wronieckiej i Stawnej, miała bardzo dużo szczęścia.
W czasie II Wojny Światowej nie została zburzona, jak to miało miejsce w większości dużych miast, lecz przebudowana i zamieniona... w basen dla żołnierzy Wehrmachtu.
Budynek po dziś dzień służy zresztą jako pływalnia miejska.

Synagogę wybudowano w 1907 roku. Ostatnie nabożeństwo odprawiono na początku II Wojny Światowej - 9 września 1939 roku, około godziny 9 rano. Od tamtego momentu świątynia była sukcesywnie demolowana. Doprowadzono wkrótce do całkowitego zniszczenia jej wnętrza, a następnie przebudowano i założono wewnątrz basen.
Przed przebudową zabytek ten posiadał ogromną kopułę oraz ciekawą bryłę, znacznie obecnie uproszczoną.
Jednak oko bystrzejszego obserwatora dojrzy rysujące się spod tynku ślady dawnych łuków i filarów...

Zdjęcia wykonałam w listopadzie 2010 roku.

[Karolina Kot]

Dawno nie byłam w Poznaniu, chyba wypadałoby się tam wreszcie wybrać, bo miasto bardzo się zmieniło. Między innymi odbudowany został zamek.
Ale nie tylko.

Kiedy wykonywałam powyższe zdjęcia, jesienią roku 2010, we wnętrzu dawnej bóżnicy można jeszcze było pływać. Basen zamknięto jednak w roku 2011 i zaczęto snuć plany przebudowy tego ciekawego obiektu i zaadaptowania go na inne cele.
Pierwsze konkretne informacje prasowe na ten temat pojawiły się w marcu 2016 roku.

Synagoga w Poznaniu będzie hotelem. Z basenem i wielką kopułą

W synagodze na Wronieckiej, symbolu poznańskich Żydów, jednak powstanie hotel. Dawna bożnica zostanie przebudowana i podwyższona o szklaną kopułę. Jest już pozwolenie na budowę.

Synagoga przy Wronieckiej była miejscem modlitw przedwojennych poznańskich Żydów. W latach okupacji naziści niemieccy sprofanowali bożnicę, zrzucając z jej kopuły gwiazdę Dawida i przebudowując świątynię na basen. Pływalnia pozostała w niej także długo po wojnie.

Poznańska gmina żydowska odzyskała budynek w 2002 r. Władze miasta i województwa zapewniały wtedy, że pomogą zdobyć unijne pieniądze na przebudowę zmasakrowanej synagogi. Miało w niej powstać Centrum Dialogu i Judaizmu. Gminie żydowskiej nie udało się jednak zdobyć ani unijnych dotacji, ani innych pieniędzy na tę inwestycję - której koszt szacowano na 50 mln zł - i przez kolejne lata w budynku wciąż kąpali się poznaniacy. Aż basen został zamknięty w 2011 r.

Hotel w synagodze

Rok wcześniej wybuchła awantura. Przewodnicząca gminy żydowskiej Alicja Kobus ogłosiła wtedy, że zamierza wprowadzić do budynku hotel międzynarodowej sieci, który zarabiałby na Centrum Dialogu, ulokowanym również w zabytkowym budynku. Sprawa hotelu w synagodze podzieliła zarówno gminę żydowską, jak i poznaniaków. Michael Schudrich, naczelny rabin Polski, uznał, że skoro bożnica została zbezczeszczona przez Niemców w latach okupacji, utraciła status miejsca kultu i można pogodzić w niej funkcję hotelową z edukacyjno-społeczną. Sprzeciwiły się jednak środowiska rabinów z Izraela, a także żydowski myśliciel i przedsiębiorca Seweryn Aszkenazy. - To dziedzictwo kulturowe nas wszystkich. Jak można w bożnicy projektować i budować hotel?! - nie krył oburzenia.

Mimo to Alicja Kobus nadal szukała inwestora, który byłby gotów podjąć się zadania przebudowy byłej synagogi. Bez skutku. Fiaskiem zakończyły się też próby wpisania projektu Centrum Dialogu w projekt unijny, który dałby pieniądze europejskie na odrestaurowanie synagogi.

Ale projekt Kobus nie został zarzucony. I wygląda na to, że w końcu zostanie zrealizowany. - Finalizujemy sprawę, to będzie piękny obiekt - przyznaje Kobus. Ale od szczegółów ucieka.

Tymczasem pod koniec lutego zgodę na przebudowę i zmianę sposobu użytkowania dawnej synagogi na hotel dostała poznańska firma Capital Budownictwo 2. To spółka celowa, zawiązana pomiędzy gminą żydowską a nowym inwestorem. Ani prezes Capitalu, ani architekci odpowiedzialni za projekt nie chcą zdradzać szczegółów. - To poważny projekt i ważny dla Poznania budynek. Zdradzę tylko, że po długich konsultacjach z miejskim konserwatorem zabytków zdecydowaliśmy się wrócić do pierwotnej kubatury i przedwojennej formy budynku. Więcej będę mógł powiedzieć, gdy pozwolenie na budowę się uprawomocni - ucina architekt Stefan Bajer z poznańskiej pracowni "bs architekci".

Szklana kopuła

To on już w 2012 r. przygotował koncepcję, zgodnie z którą w byłej synagodze ma się zmieścić czterogwiazdkowy hotel. Zdaniem Andrzeja Nowaka, dyrektora wydziału urbanistyki i architektury, ten architekt jest gwarancją dobrego projektu. - Mam na myśli przede wszystkim dobre wpisanie w kontekst otoczenia. Widziałem już najnowsze wizualizacje synagogi przerobionej na hotel i muszę powiedzieć, że nie odstaje on od znajdującego się obok Hotelu Puro. Architekt dobrze też wpisał budynek w istniejące osie widokowe - twierdzi architekt miasta. Nowak potwierdza, że odtworzona będzie przedwojenna forma budynku. - To dlatego nad główną wieżą pojawia się wielka kopuła, która tym razem będzie całkowicie przeszklona. Takich szklanych elementów ma być więcej. Ale nowoczesność nie zdominuje zabytkowych elementów synagogi - zaznacza Andrzej Nowak.
- Przewidziana jest przebudowa i ingerencja w obecną bryłę synagogi. Wyraziłam zgodę na realizację tego projektu, choć zdaję sobie sprawę, że może on być odbierany kontrowersyjnie - przyznaje Joanna Bielawska-Pałczyńska, miejska konserwator zabytków.

Dlaczego kontrowersyjnie? Bo projekt przewiduje odtworzenie przedwojennej bryły świątyni. - A to był obiekt, która dominował w przedwojennej przestrzeni miasta - podkreśla miejska konserwator.
Bielawska-Pałczyńska potwierdza, że w synagodze powstanie hotel. Wprowadzenia funkcji sakralnych nikt tam nie planuje, bo naziści doprowadzili w czasie wojny do kompletnej desakralizacji tego miejsca.
Alicja Kobus, przewodnicząca gminy żydowskiej w Poznaniu: - To pierwszy etap tej inwestycji. W tej chwili nie mogę nic powiedzieć, bo obowiązuje mnie tajemnica. Powoli dochodzimy do konsensusu. Być może moje plany choć w części zostaną zrealizowane.

O co chodzi? Alicja Kobus chciałaby, aby w nowym hotelu znalazły się Miejsce Sprawiedliwych wśród Narodów Świata im. Ireny Sendlerowej (- Bo obiecałam to kiedyś Irence - wyjaśnia) oraz Muzeum Żydów Poznania i Wielkopolski. Jak będzie wyglądać hotel? Nie chce zdradzić.
Ujawnia to Nowak: na drugiej kondygnacji znajdzie się basen, a niżej np. restauracja i sale konferencyjne. A co z Muzeum Żydów i Miejscem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata? - Na parterze jest jedno pomieszczenie, które na razie nie ma żadnego konkretnego przeznaczenia. Jeśli gdzieś w tym budynku miałoby powstać jakieś niewielkie muzeum lub izba pamięci, to jedynie tam - uważa Nowak.

Alicja Kobus zapowiada, że w ciągu miesiąca zakończy fazę przygotowań do inwestycji i oficjalnie ogłosi, co powstanie w synagodze. Dodaje, że pośpiech jest konieczny, bo w szczególnie złym stanie jest dach obiektu na Wronieckiej. - W imię Boże! Projekt jest przepiękny, imponujący. Mam nadzieję, że uda się uratować ten zabytek - kończy optymistycznie.

Jakub Łukaszewski, Piotr Bojarski
10 marca 2016
Źródło: poznan.wyborcza.pl

Kolelne doniesienia można było prześledzić rok później.
Jak widać, wycofano się z koncepcji basenu:

Synagoga przy Wronieckiej. Powstanie tu pierwszy w Polsce, unikatowy Hilton Curio

Curio to jedna z marek stworzonych przez znaną sieć hoteli Hilton. Każdy hotel Curio jest inny i odzwierciedla charakter miejsca, w którym stoi. Pierwszy w Polsce taki hotel znajdzie się w dawnej synagodze przy ul. Wronieckiej.

Synagoga była miejscem modlitw przedwojennych poznańskich Żydów. W latach okupacji naziści sprofanowali bożnicę, zrobili w niej basen. Poznańska gmina żydowska odzyskała budynek w 2002 r. Władze miasta i województwa zapewniały wtedy, że pomogą zdobyć unijne pieniądze na przebudowę synagogi na Centrum Dialogu i Judaizmu. Gminie nie udało się jednak zdobyć pieniędzy i przez kolejne lata w budynku wciąż kąpali się poznaniacy. Aż basen został zamknięty w 2011 r. A przewodnicząca poznańskiej gminy żydowskiej Alicja Kobus oświadczyła, że chce wprowadzić do budynku hotel, który zarobi na utrzymanie Centrum Dialogu.

Zamiast basenu hotel i muzeum w synagodze

Po kilku latach poszukiwań pozyskała inwestora – poznańską firmę Capital Budownictwo 2. Rok temu spółka dostała zgodę z Urzędu Miasta na przebudowę i zmianę sposobu użytkowania dawnej synagogi na hotel. Od początku ani inwestor, ani gmina żydowska (wynajmuje synagogę Capitalowi) nie chcieli zdradzić jednak szczegółów projektu. Wiadomo było tylko, że odtworzona zostanie przedwojenna forma budynku. Nad główną wieżą pojawi się wielka kopuła, która – inaczej niż przed wojną – będzie całkowicie przeszklona.

W hotelu miał się początkowo znaleźć basen, ale ponieważ pomysł ten oburzył część środowisk związanych z gminą żydowską (przyrównujących budowę basenu w przyszłym hotelu do tego, co z synagogą zrobili Niemcy), inwestorzy się z niego wycofali. W obiekcie ma za to powstać strefa rekreacji z sauną i małym jacuzzi. A na parterze – Muzeum Żydów i Miejsce Sprawiedliwych wśród Narodów Świata im. Ireny Sendlerowej. Przewidziano dla niego ok. 200 m kw. powierzchni, z osobnym wejściem od ul. Wronieckiej.

W piątek branżowy serwis http://www.e-hotelarz.pl poinformował, że w hotelu będzie 100 pokoi, a przede wszystkim, że obiekt ma działać pod marką Curio A Collection by Hilton. Curio to brand stworzony przez Hiltona w 2014 roku. W Europie stoją dotąd tylko dwa takie hotele – w Hamburgu i na Ibizie. „To starannie wyselekcjonowane, oryginalne i niepowtarzalne hotele o własnym charakterze. Te niezależne obiekty są częścią tkanki miasta, w którym się znajdują: odzwierciedlają istotę i ducha miejsca lokalizacji. Każdy hotel oznaczony marką Curio określa sam siebie – każdy jest zupełnie inny od pozostałych” cytuje e-hotelarz Jimiego Holthousera, jednego z wicedyrektorów Hiltona.

Jakub Łukaszewski
10 marca 2017
Źródło: poznan.wyborcza.pl

Ciekawe, co z tego wszystkiego ostatecznie wyniknie. I czy nowoczesne koncepcje przebudowy dawnej bóźnicy najzwyczajniej w świecie nie oszpecą zabytkowego budynku? Chociaż - tak po prawdzie - po tym, co z obiektem zrobili Niemcy, chyba bardziej się go już zepsuć pod względem architektonicznym nie da.

[Karolina Kot]

Bardzo ładne, archiwalne zdjecie tej synagogi znajduje się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego. Na fotografii doskonale widać, jak majestatyczną i piękną była budowlą.

[Karolina Kot]

Od kilku lat wokół synagogi nic się nie dzieje. A temat powrócił jak bumerang:

Synagoga w Poznaniu sprzedana - powstanie w niej hotel? Gmina żydowska i naczelny rabin milczą

W czwartek na antenie Radio Poznań Alicja Kobus, przewodnicząca Gminy Żydowskiej w Poznaniu potwierdziła sprzedaż dawnej synagogi znajdującej się na rogu ulicy Wronieckiej i Stawnej. Według niej transakcja została wymuszona złym stanem obiektu, który niszczał od 2002 r., kiedy to gmina go odzyskała.
– Widać, jak wygląda ten budynek – tylko czekać, aż ktoś tam się zabije. Tam ma być Muzeum Żydów Poznania i Wielkopolski i ma to być miejsce Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata – powiedziała Alicja Kobus.

Kto kupił budynek? Tego przewodnicząca nie chciała już zdradzić. Choć próbowaliśmy się z A. Kobus skontaktować, ta nie odbierała w piątek telefonów, nie odpisała także na SMS-a naszego dziennikarza.

Takie zachowanie szefowej gminy nie dziwi poznańskiej dziennikarki żydowskiego pochodzenia Grażyny Banaszkiewicz.
– Pani Kobus pozostaje konsekwentna w swoim dążeniu do powstania w tym miejscu hotelu. Tak się dzieje od lat, ale przez długi czas protesty były jednak skuteczne – tłumaczy.
Przypomnijmy, że już w 2010 r. pojawiły się informacje, że w dawnej synagodze może powstać ekskluzywny hotel (A. Kobus wspominała wtedy o Hiltonie) z małą częścią modlitewną.

Pomysł ten wzbudził ogromne kontrowersje i zmotywował G. Banaszkiewicz do wystosowania listu - apelu do szefowej gminy, który podpisało około 100 osób.
"Zdumiewa i oburza mnie fakt, że planuje Pani zamienić święte miejsce… w przynoszący doraźne zyski hotel" - pisała dziennikarka.

Przeciwko utworzeniu hotelu w synagodze buntował się także Seweryn Aszkenazy, znany żydowski filozof.
– Synagoga, jedna z najcenniejszych w Europie, zostanie sprzedana - przekonywał na spotkaniu zorganizowanym jesienią 2010 r.. - Ci, którzy grają rolę Żydów, sprzedali, rozgrabili to, co zostało im zwrócone z dawnych majątków. Sprzedawali, bo pieniądze miały być przeznaczone na przywrócenie świetności synagogi, ale teraz ich nie ma. Jeżeli wy, przyzwoici ludzie, nie będziecie reagować na to, co robią ci nicponie, Żydzi nie będą mieli gdzie wracać – dodawał.

W 2012 r. okazało się, że kontrowersyjny biznesmen Krzysztof K., na którym ciążyły zarzuty w dużej aferze gospodarczej bierze udział w projekcie przebudowy poznańskiej synagogi. Obiektem zarządzała wtedy spółka Aquatic, gdzie prezesem była partnerka życiowa Krzysztofa K., a jednym z udziałowców jego syn. Wtedy też po raz kolejny wrócono do pomysłu powstania hotelu.

Rok później synagogę przejęła spółka Capital Budownictwo 2, która wydzierżawiła ją na 50 lat, miesięcznie płacąc gminie ponad 20 tys. zł. W marcu 2017 r. branżowe media podały, że w synagodze powstanie pierwszy w Polsce hotel sieci Curio by Hilton. Kolejna firma dzierżawiąca budynek otrzymała nawet zgodę na przebudowę, a także zmianę sposobu użytkowania. Znów jednak zapadła cisza.

Z naszych informacji wynika, że na rogu ul. Wronickiej i Stawnej najprawdopodobniej stanie hotel. Kto kupił nieruchomość?
– W końcowych rozmowach brała udział znana poznańska firma – twierdzi jeden z miejskich urzędników.

G. Banaszkiewicz przypomina, że kilkanaście lat temu synagoga została ponownie konsekrowana.
– Zatem w świetle praw halachicznego nie powinno się tam stawiać hotelu – podkreśla.

Próbowaliśmy się w tej sprawie kontaktować z Michaelem Schudrichem, naczelnym rabinem Polski, ale nie odpowiadał na nasze prośby.

Źródło: Głos Wielkopolski