Cytując za ciekawą stroną internetową Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny ▪ Wielowieś:
Już w XVII wieku postawiono w miejscowości drewniany dom modlitw. Natomiast pierwszy zapis na temat synagogi pochodzi z roku 1763, kiedy to Salomon Bloch z Londynu przysłał list do Hirscha Blocha z Wielowsi. Z listu wynika, że zostanie rozpoczęta budowa synagogi w tym właśnie roku 1763 i będzie finansowana przez Żydów, którzy wyemigrowali za granicę. W 1771 synagoga została ukończona i oddana do użytku. Z tych wzmianek wynika, że była to najstarsza świątynia żydowska w regionie. O synagodze wielowiejskiej mówiło się jako o najokazalszej bóżnicy na wschodnich rubieżach Niemiec.
Murowany z cegły budynek był orientowany. Ściana z Aron ha-kodesz znajdowała się od strony wschodniej, a wejście od dzisiejszej ulicy Polnej. Ponad przedsionkiem umieszczono babiniec dla kobiet, otwarty na główną salkę modlitewną.
Budowla pierwotnie nie posiadała wówczas niskiej dobudówki, dostawionej już po wojnie, a nad jej wejściem górowała niewysoka, czworoboczna wieżyczka zakończona kopułą.
Wysokie, wąskie okna zwieńczone były półkolisto. Ich pierwotny kształt nadal można odczytać na elewacji, zarysy odcinają się bowiem spod tynku odmienną barwą.
Ciekawostką jest fakt, iż do naszych czasów zachował się zabytkowy parochet (zasłona na Aron ha-kodesz) z 1783 roku, znajdujący się w zbiorach Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego.
Synagoga służyła lokalnej gminie żydowskiej do czasu pamiętnej nocy kryształowej, z 9 na 10 listopada 1938 roku. Wówczas bojówki hitlerowskie zdewastowały i zbezcześciły, a następnie podpaliły budynek, przez co uszkodzeniu uległ dach oraz wnętrze.
Bóżnica ocalała jednak, gdyż ogień wkrótce ugaszono.
Jak podaje Wikipedia:
Synagoga jednakże została wcześniej zakupiona przez chrześcijańskiego mieszkańca Wielowsi, Franza Bialka. Zagroził on stacjonującym esesmanom, że jeśli nie ugaszą pożaru to poda ich do sądu o zniszczenie mienia prywatnego. Pożar został ugaszony, ale synagoga nie została już otwarta dla wiernych, mimo iż większość sprzętu wewnątrz ocalała. Na polecenie władz z budynku usunięto wszelkie symbole judaistyczne oraz wyburzono wieżę nakrytą kopułą. Do Berlina wysłano meldunek, że synagoga została zniszczona.
W czasie II Wojny Światowej Niemcy urządzili we wnętrzu domu modlitwy magazyn zbożowy. Podobną funkcję budowla pełniła także po roku 1945.
Obecnie ten ciekawy zabytek nie jest użytkowany i z roku na rok, pozbawiony remontów, popada w coraz większą ruinę. Podczas naszej wizyty bardzo zmartwiło nas ugięcie dachu, widoczne w jego środkowej części. Wygląda na to, że zawalenie się jego konstrukcji to tylko kwestia czasu, być może stanie się to już tej zimy, pod naporem mokrego śniegu?
Oby nie.
Zdjęcia wykonaliśmy w grudniu 2017 roku.
Lokalizacja
