Synagoga chorzowska była dużym, orientowanym, murowanym budynkiem, wzniesionym według projektu architekta Benno Groetschela w roku 1874 roku.
Wejście główne znajdowało się niejako z tyłu, od strony dzisiejszej ulicy Kazimierza Wielkiego.
Budowla wzniesiona została na planie prostokąta o wymiarach 20,72 x 32,63 m. Projekt Groetschla zakładał monumentalne schody na całą szerokość ściany frontowej, jednak zapewne w trakcie realizacji podzielono je na niewielkie schody prowadzące do trzech wejść – głównego dla mężczyzn oraz dwóch bocznych dla kobiet, które z kolei prowadziły do galerii na piętrze. Od strony południowo-wschodniej znajdowały się dwa wejścia, zapewne przeznaczone wyłącznie dla starszyzny synagogalnej. Kompozycja budynku była doskonale symetryczna względem osi podłużnej. Układ wnętrza akcentował umowną oś wschód – zachód.
Salę głównę założono na planie kwadratu o boku 18,83 m z prostokątnym aneksem od północnego zachodu oraz z półkolistą absydą od południowego wschodu styczną do ściany zewnętrznej. Aneks powstał poprzez spłycenie przedsionka oraz umieszczenie klatek schodowych wzdłuż dłuższych ścian. Na parterze znajdowały się ławki dla 402 mężczyzn. Od południowego zachodu i północnego wschodu zostały wybudowane arkady, podparte dwiema kondygnacjami kolumn, na dolnych oparto galerie dla kobiet, które znajdowały się także nad aneksem. W latach 1897–1904 dobudowano drugi poziom galerii, które także obiegały wnętrze z trzech stron. Na ten poziom prowadziły kręcone zapewne żeliwne schody. Podłogę dolnego poziomu tworzyły szerokie drewniane stopnie, które umożliwiały obserwację przebiegu nabożeństwa nawet z ostatniego rzędu.
Ściany i fundamenty synagogi wzniesiono z cegły. Wszystkie widoczne elementy konstrukcyjne wnętrza oraz ramy okien wykonano z żeliwa. Więźba dachowa była drewniana. Dwuspadowy dach miał bardzo mały kąt nachylenia połaci ze względu na konieczność ukrycia go poza niezbyt wysokimi attykami. Zastosowanie we wnętrzu żeliwa umożliwiło zastosowanie cienkich kolumienek, ozdobnych powycinanych wsporników oraz na precyzyjne odtworzenie ornamentów obramień i powtórzenie kształtów głowic z Alhambry. Dzięki temu osiągnięto efekt „mauretański”.
Elewacje pozostawiono w surowej cegle, jednak wszystkie elementy artykulacji (narożniki, obramienia okien, attyki z fryzami arkadowymi, sterczyny) wykonano w tynku, tworząc czytelny rysunek ujawniający podział wnętrza. W dolnej kondygnacji zrealizowano biforia, ale ujęto je dodatkowo w prostokątne opaski nadając bardziej orientalny charakter. Na osiach elewacji szczytowych również zrealizowano biforia, ale zwieńczone rozetami i obramiono je opaskami zamkniętymi półkoliście. Obramienia drzwi zrealizowano w cegle w płaszczyźnie ścian. Wykroje i koronkowe obramienia biforiów, ich cienkie kolumienki jak również rozety okienne nadawały elewacjom charakter orientalny. Fasada, a właściwie obydwie elewacje szczytowe synagogi chorzowskiej stanowiły kolejny przykład adaptacji projektu Ludwiga von Förstera z 1853 roku, przygotowanego dla synagogi w wiedeńskiej dzielnicy żydowskiej zwanej Leopoldstadt. Chorzowską synagogę upodobniono do wiedeńskiej poprzedniczki dzięki sterczynom i kopułkom oraz masywnym poziomym zwieńczeniom szczytów. Co ciekawe, synagogi tego rodzaju określano powszechnie mianem mauretańskich czy arabskich, mimo że Förster wywodził swe inspiracje z Mezopotamii.
Źródło: Wirtualny Sztetl
Niestety, ten piękny obiekt nie przetrwał II Wojny Światowej. Została podpalona przez Niemców jesienią 1939 roku, a następnie rozebrana (do pracy tej przymuszono m.in. Żydów). W jej miejscu utworzono zbiornik przeciwpożarowy.
Po wojnie na pustym placu wzniesiono istniejący do dziś budynek Domu Handlowego "Hutnik".
Zdjęcia wykonałam w marcu 2017 roku.
Lokalizacja
