Strażnicy Czasu

Na północ od centrum Piotrkowa Trybunalskiego, u zbiegu ulic Spacerowej i Krętej, na przedmieściach zwanych pierwotnie Zagórkami, zlokalizowany jest jeden z najciekawszych cmentarzy żydowskich, jakie dotychczas dane mi było oglądać.
Nekropolia została założona w roku 1781, zastępując stary kirkut, zlokalizowany obok synagogi, a jej obszar, obecnie otoczony niemal kompletnym, ceglanym murem, był wielokrotnie powiększany, zajmując ostatecznie obszar 3,5 hektara.
Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z roku 1784.
Na szczególną uwagę zasługuje oryginalna brama cmentarna z umieszczonymi w jej sąsiedztwie hebrajskimi napisami wykonanymi z dekoracyjnie ułożonych cegieł.
Do dziś przetrwał także dom opiekuna kirkutu.
W dniu 27 grudnia 1989 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 408.

Lokalizacja

Pomimo zniszczeń wojennych na terenie cmentarza zachowało się około trzech tysięcy macew, przeważnie wykonanych z piaskowca lub marmuru. Odnajdziemy na nich religijne symbole i inskrypcje nagrobne, zapisane w języku hebrajskim, niemieckim, a czasami także rosyjskim i polskim. Wyraźnie czytelny jest podział na kwatery kobiece i męskie.
Wiele pięknych i wiekowych pomników obejrzeć można w najstarszej części nekropolii, zapomnianej dziś i zarośniętej, zlokalizowanej na niewielkim wzniesieniu.
Zapuściłam się i tam, pomimo bujnej, letniej zieleni, która opanowała to miejsce.

Symbolika płaskorzeźb umieszczonych na macewach jest oszałamiająca. Znajdziemy tu wiele prawdziwych dzieł sztuki.
Tak prezentowała się starsza część cmentarza w sierpniu 2017 roku:

Teren kirkutu w czasie wojny był także sceną masowych egzekucji. Wśród zabytkowych macew natrafimy tu także na symboliczne zbiorowe mogiły ofiar Holocaustu, upamiętniające tragiczny los około 30 000 Żydów z Piotrkowa i okolic, a także na dwa masowe groby. Jeden kryje szczątki ofiar rozstrzelanych w tym miejscu w czasie wojny, drugi został utworzony po przeniesieniu na teren cmentarza ciał około 3000 osób, spoczywających wcześniej w masowych grobach w podpiotrkowskim Lesie Wolborskim.
Wzruszającym świadectwem tamtych tragicznych chwil są ślady po kulach, które zauważyłam na jednym z kamieni nagrobnych.



Na nowszej części nekropolii, poza upamiętnieniami ofiar Holocaustu, zwracają uwagę duże połacie pól grobowych pozbawionych nagrobków. Pomniki zostały skradzione w czasie wojny (chociaż zapewne i po niej podobne sytuacje mogły mieć miejsce) i użyto wtórnie, najczęściej do celów budowlanych lub do utwardzania dróg.
Z nagrobków odzyskanych przy prowadzonych na terenie miasta współczesnych remontach ulic utworzone zostało lapidarium, zlokalizowane nieopodal wejścia.
Nawet podczas mojej wizyty na cmentarzu zauważyłam opartą o bramę macewę, którą ktoś znalazł na terenie miasta przywiózł tam, gdzie powinna się znajdować.

Znajdziemy tu także kilka grobowców, tzw. oheli, w których pochowano cadyków m.in. z Wolborza, Radoszyc czy Rozprzy. Obiekty te, zniszczone podczas Holocaustu, zostały odbudowane w roku 2004 na oryginalnych fundamentach.
W ich pobliżu w czasie wojny grupa żydowskiej młodzieży ukryła święte księgi, wykradzione z narażeniem życia z piotrkowskiej synagogi, chroniąc je w ten sposób przed zbezczeszczeniem.

W pierwszym grobowcu od lewej spoczął rabin Meir Menachem Finkler z Radoszyc (1862 - 1912).
W środkowym pochowany został rabin Isachar Dov-Ber Hacohen z Wolborza (1803 - 1878).
W ostatnim spoczywa cadyk Menachem Moshe Weltfried z Rozprzy (1841 - 1918).

W pewnym oddaleniu od trzech wymienionych wyżej grobowców, w sąsiedztwie starszej części kirkutu, można dostrzec jeszcze jeden starannie odbudowany ohel, należący do Chaima Dawida Bernarda, syna Isachara Bera z Działoszyna. Zmarł on w dniu 4 lutego 1858 roku (20 szewat 5618 roku), a za życia był cadykiem i lekarzem uznawanym za cudotwórcę.
Był uczniem Jakowa Icchaka Horowica, "Widzącego z Lublina". Chasydem został pod wpływem samego Dawida Biedermana z Lelowa.

Na zakończenie fotorelacji kilka zdjęć z lotu ptaka, wykonanych na szybko przez Muninna Fali.
Na fotografiach lotniczych doskonale widać, jak ogromna była skala kradzieży macew z terenu kirkutu. Dziś pozostały po nich całe połacie pustego trawnika.