Jerzmanowice - ciężka radiolatarnia Luftwaffe

[Karolina Kot]

Na terenie Jerzmanowic (powiat krakowski), u podnóża góry zwanej Grodziskiem lub - bardziej popularnie - Skałą 502, znajduje się niezwykle interesujący zespół obiektów, związany z istniejącą tu w czasie II Wojny Światowej ciężką radiolatarnią Luftwaffe (Schweres Funkfeuer). Ogromny obiekt, posadzony na czterech betonowych podporach, wykonany był z metalu, zapewne ukształtowanego w formę kratownicy. Powstał prawdopodobnie w 1944 roku.
Został wysadzony w powietrze przez wycofujących się Niemców w styczniu 1945 roku. Pozostałości żelaznej konstrukcji po wojnie zezłomowano, ale zdarzały się także ciekawe wypadki użycia ich przez okolicznych mieszkańców m.in. do budowy ogrodzeń wokół domów.

Dziś po tym ciekawym obiekcie pozostały jedynie cztery masywne, betonowe podpory z kotwami. Na jednej zachowały się jeszcze fragmenty wygiętego wybuchem żelastwa. Rozstaw fundamentów robi wrażenie - radiolatarnia musiała być naprawdę wysoka i górować nad okolicą.

Lokalizacja
Zdjęcia wykonałam w lutym 2016 roku.
Niestety - mimo poszukiwań nie udało mi się dotrzeć do archiwalnych zdjęć, przedstawiających ten obiekt lub budowlę jemu podobną.

[Karolina Kot]

W sąsiedztwie znajdziemy kolejny ciekawy relikt - niestety, bardzo łatwo go przeoczyć wśród traw.
Dwa betonowe schodki wiodą na nadal czytelny nasyp ziemny, na którym znajdował się pierwotnie barak dla ludzi obsługujących radiolatarnię. Budynek ten był najpewniej wykonany z drewna i nie zachował się do czasów powojennych.

[Karolina Kot]

Całość tego ciekawego założenia musiała posiadać jakiś napęd. Mogę się jedynie domyślać, iż radiolatarnia posiadała własną prądnicę, najpewniej spalinową.
Okupanci musieli więc logistycznie zapewnić bezproblemowy dowóz paliwa w okolice skalistego ostańca.
Z tego powodu zapewne wśród jerzmanowickich pól powstała utwardzona, kamienna droga. Zachowała się w dobrym stanie do dziś - pod Skałę 502 bezproblemowo można dojechać samochodem.

[Karolina Kot]

Niemcy byli jednak tradycjonalistami. Szczyt dominującego ponad okolicą Grodziska (czyli Skały 502) został przez nich, bardzo słusznie zresztą, potraktowany jako doskonały punkt orientacyjny. Wzniesiono na nim wieżę triangulacyjną, wspartą na wewnętrznym, betonowym słupie. Jej konstrukcja była zapewne drewniana i dość typowa - do dziś na szczycie Skałki 502 znajdziemy betonowe wylewki, najpewniej pierwotnie służące utrzymaniu na miejscu drewnianych bali. Aktualnie są one traktowane jako śmietnik.

Lokalizacja

[Karolina Kot]

Poniżej reliktów wieży triangulacyjnej, na niewielkim, wzniesionym ponad poziom okolicznych pól plateau, dostrzeżemy jeszcze jeden obiekt, pochodzący z okresu II Wojny Światowej i zapewne związany z zespołem radiolatarni i wieży triangulacyjnej.
Niestety, aktualnie nie mam pojęcia, jakim celom miał on służyć. Podobny słupek, wykonany ze zbrojonego betonu, znalazłam wśród traw w Żarkach.

Lokalizacja

[Franek D.]

Dziwię się, że ten interesujący temat do tej pory tak słabo jest opracowany. Przecież dotyczy okazałej budowli, która według lokalnych przekazów, swoją konstrukcją i wysokością mogła się równać z gliwicką radiostacją.

Na str. Urzędu Gminy Jerzmanowice-Przeginia http://www.jerzmanowice-przeginia.pl/in ... erzmanowic można przeczytać o postawionym przez Niemców 100 m wys. maszcie radiostacji:
"Przez obszar Jerzmanowic przebiegała niemiecka linia obronna wybudowana w 1944 r., składająca się rowów strzeleckich, zasieków z drutu kolczastego , różnego rodzaju bunkrów, oraz rowu przeciwczołgowego. Obok skały Grodzisko o wysokości 512,8 m.n.p.m., czyli najwyższego wzniesienia na terenie Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej była wybudowana radiostacja wojskowa ze 100 metrowym masztem, gdzie doprowadzono linię wysokiego napięcia z Jaworzna. Niemcy nie zdążyli obsadzić tych umocnień obronnych, gdy 17 stycznia 1945 r. czołgi 59 Armii Radzieckiej jadące wzdłuż rowu przeciwczołgowego napotkały uciekający z Jerzmanowic sztab niemiecki z komendantem Pradelokiem. Koło Ostrej Góry, na pograniczu terenu Jerzmanowic, Gotkowic i Przegini wszyscy Niemcy zginęli".
Powiatowa i Gminna Biblioteka Publiczna z Jerzmanowic podaje też tak:
"W bardzo mroźną i śnieżną noc z 17 na 18 stycznia 1945 r. około 70 radzieckich czołgów T34 należących do 4 Samodzielnego Korpusu Pancernego Gwardii 59 Armii I Frontu Ukraińskiego, przejechało od Sułoszowej wzdłuż rowu przeciwczołgowego. Czołgi te skierowały się na Kraków DK 94, ale na styku Gotkowic i Jerzmanowic natknęły się na niemiecki sztab z Jerzmanowic (z Pradelokiem na czele), który po wysadzeniu radiostacji ze 100 m. masztem, nie zdążył przed wysadzenie mostu przekroczyć rowu przeciwczołgowego. Radzieccy czołgiści jeńców nie brali - wszyscy Niemcy tam zginęli i tam spoczywają".

[Karolina Kot]

Szacowałam wysokość masztu na dużo, dużo niższą. To musiał być jednak kolos, a w dodatku posiadał zasilanie z elektrowni!
Niemożliwe, żeby nic z konstrukcji tego ogromnego ustrojstwa nie przetrwało do dziś w okolicznych domostwach. Pewnie wystarczy zapytać, poszukać.
Od dwóch godzin ślęczę i próbuję odtworzyć, jak cała konstrukcja radiolatarni pierwotnie wyglądała... Archiwalnych zdjęć nie znalazłam.

[kusmanek]

Tak się zastanawiam nad zasadnością tego kwadratowego, betonowego słupka. Według mojej koncepcji, przytwierdzona do niego była kotwa z liną, utrzymująca radiolatarnię w pionie. Jeśli się nie mylę, to w okolicy powinny być jeszcze minimum dwa takie obiekty. Całość zapewne wyglądała tak:
http://mapy.orsip.pl/imap/?locale=pl&gu ... onID=58280

radiolatarnia.jpg (137.9 KiB) Przejrzano 16939 razy

[Karolina Kot]

Kusmanku, jesteś genialny!
Myślałam nad tym ustrojstwem i wydaje mi się, że tak wysoki obiekt wymagał aż czterech zbrojonych lin.
Powęszę w krzakach, jeśli mi będzie dane pojawić się w okolicy.

[warschauer44]

Nie chciał bym Was zbijać z tropu, lecz na zdjęciach ciężkich radiolatrni, jakie swojego czasu widziałem, nie dostrzegłem odciągów od wieży. A jeszcze dodam że te "słupki" nie wyglądają jak ew. odciągi,a takowych w obiektach Niemieckich troszkę widziałem.