Grójec - cmentarz żydowski

[Karolina Kot]

Cmentarz żydowski w Grójcu został założony już w XVIII wieku (najpewniej w roku 1794) daleko poza ówczesnymi zabudowaniami miasta, przy drodze wiodącej w kierunku Mszczonowa. Dziś to ulica Mogielnicka.
Nekropolię powiększono w XIX wieku z powodu przepełnienia, ostatecznie zajęła ona obszar 1,8 ha. Ma specyficzny, nieregularny i wydłużony kształt i jest w całości otoczona współczesnym ogrodzeniem (została uporządkowana i ogrodzona w roku 2003 staraniem Fundacji Rodziny Nissenbaumów). Brama wejściowa na kirkut, ozdobiona Gwiazdami Dawida, znajduje się od strony ulicy Mogielnickiej, sąsiadując z wejściem na teren pobliskiego cmentarza chrześcijańskiego.

Niestety, w wyniku zniszczeń i dewastacji, mających miejsce w czasie II Wojny Światowej, ale zapewne także już po jej zakończeniu, na terenie kirkutu nie zachował się w całości ani jeden nagrobek, a wśród traw dostrzec można co najwyżej betonowe podstawy pod groby. Nawet ich nie jest zbyt wiele. Macewy zostały przez Niemców wywiezione i zapewne użyte w celach budowlanych, m.in. do utwardzenia dróg.
Także po roku 1945 teren cmentarza, w żaden sposób nie zabezpieczony, ulegał dalszej destrukcji.

Co ciekawe - do dziś zachowały się stare sosny, widoczne na archiwalnym, przedwojennym zdjęciu, przedstawiającym to miejsce.

[Karolina Kot]

Dziś głównymi elementami, na które zwracają uwagę zwiedzający, są zbiorowa mogiła oraz współczesny pomnik.

"Bratnią mogiłę", której nadano formę ziemnego kurhanu, zauważyć można idąc od strony bramy cmentarnej wyłożoną płytami chodnikowymi wąską ścieżką. Kryje ona szczątki Żydów, rozstrzelanych w dniu 14 lipca roku 1943 w okolicy Góry Kalwarii (prawdopodobnie w Dębówce, a nie jak podaje tablica - w Chynowie) i ekshumowanych po wojnie (w grudniu roku 1948) na grójecki kirkut.
Nie udało się określić liczby zamordowanych, wydaje się jednak, ze cyfra podana na pomniku jest zawyżona - podczas prac ekshumacyjnych odnaleziono około 80 ludzkich czaszek.
Kopiec otoczony jest skromnym ogrodzeniem, wykonanym w roku 1993 dzięki staraniom Hildy Himelsztajn-Mordenfeld, byłej mieszkanki Grójca. To właśnie jej dane z adresem i numerem telefonu widnieją na jednym ze słupków.


Zapuszczając się ścieżką nieco dalej, w głębi cmentarza, w otoczeniu betonowych podstaw pomników nagrobnych, odnajdziemy poświęcony ofiarom Holocaustu obelisk, wyraźnie nawiązujący kształtem do macewy. Został on wykonany z czerwonego granitu dzięki fundacji Mosze Kielmanzona, Żyda pochodzącego z Grójca.

Na kamieniu umieszczono następujący napis w języku polskim: "O ziemio! Nie zakrywaj mej krwi i niech nic nie tłumi mego krzyku. I rzekł: Cóżeś uczynił? Głos krwi twego brata krzyczy do mnie z ziemi. Na pamięć zamordowanych mężów, niewiast i niemowląt gmin żydowskich w Grójcu i całym kraju. O Ty wstaniesz i zmiłujesz się nad Syjonem".

Obok znalazła się także inskrypcja hebrajska, tłumaczenie podaję za stroną kirkuty.xip.pl
"Pamięci świętych. Okrutności lat 5699-5705. Ojciec mój Jakow syn Eliasza. Matka moja Chaja Sara córka Mordechaja Łega. Siostra moja Bina. Bracia moi Henoch Heniek i Józef Chaim Kielmanzon. Rodziny Łęga Holckener. Święty kahał w Grójcu, mężów, niewiast i niemowląt. Od ich pozostałego syna Mosze Meira Kielmanzona i jego rodziny w Izraelu. Słowa pożegnalne ze łzami w oczach: Główna rzecz to strzec szabatu i wiedzy, reszta przyjdzie sama"

Moja wizyta w tym miejscu przypadła na październik 2017 roku.
Lokalizacja

[Franek D.]

Zarośnięty wysoką trawą teren żydowskiego kirkutu w Grójcu, wyraźnie kontrastuje z położonym bezpośrednio za murem - zadbanym katolickim cmentarzem parafialnym - jesień '17 r.