Jaworzno - teren dawnego getta na Pasterniku

[Karolina Kot]

Tuż przy północnej granicy dzisiejszego miasta Jaworzna, po prawej stronie drogi wiodącej do Maczek, znajduje się niewielka osada, zwana Pasternikiem.

Miejsce to posiada pewne "naturalne walory", czyniące je idealnym do więzienia ludności. Doskonale zdawali sobie z tego sprawę przedstawiciele niemieckich władz, kiedy podejmowali decyzję o utworzeniu na tym obszarze getta, mającego skoncentrować wszystkich Żydów z Ciężkowic i Szczakowej przed przeprowadzeniem morderczego planu ostatecznej eksterminacji w obozie koncentracyjnym.
Płaski, nieomal pozbawiony drzew cypel, otoczony z trzech stron rwącymi wodami rzeczki Kozi Bród, odcięty był u podstawy nasypem torów kolejowych, których bliskość, nota bene, także podnosiła przydatność tego miejsca - transport kolejowy odgrywał przecież znaczącą rolę podczas dokonywania aktów masowej zagłady.
Z nasypu niemieccy funkcjonariusze mogli obserwować cały teren Pasternika, na którym, poza czternastoma zagrodami, znajdowały się jedynie pola i pastwiska. Wszystko było więc widoczne, jak na dłoni. Od północy dodatkową przeszkodą przy podejmowaniu ewentualnej próby ucieczki były usypane tuż za rzeką wysokie hałdy żużla o niemal pionowych stokach, pochodzące z dawnej fabryki sody.
Władze niemieckie ograniczyły się jedynie do ogrodzenia całości drutem kolczastym.
W marcu 1942 roku, po wysiedleniu dotychczas mieszkających tu polskich gospodarzy, na teren Pasternika trafili pierwsi Żydzi. Tak oto powstał przedsionek piekła.
Wkrótce na tym niewielkim obszarze, w czternastu gospodarstwach, nie bacząc na przeludnienie, braki żywnościowe i fatalne warunki bytowe, zgromadzono kilkaset osób.

Warto zaznaczyć, iż Polacy, zwłaszcza wysiedleni z Pasternika gospodarze, starali się pomagać starszym braciom w wierze. Część rodzin rozmyślnie obsiało swe pola przed przymusową przeprowadzką, by Żydzi mieli później co jeść. Co odważniejsi zakradali się na hałdy nad rzeką i rzucali stamtąd ziemniaki. Starano się nawet przemycać żywność pod ubraniem (niektóre osoby posiadały przepustki, pozwalające na wejście na teren getta celem doglądania gospodarstw).

Getto funkcjonowało przez kilka miesięcy. Zostało zlikwidowane na początku czerwca 1942 roku.
Dnia 8 czerwca, o godzinie 4 rano, wojsko obstawiło Pasternik. Żydów spędzono na pastwisko, gdzie nastąpiła selekcja: część osób trafiła do getta w Chrzanowie i Sosnowcu, część (głównie starcy i dzieci) - bezpośrednio do Oświęcimia...
Transporty odjeżdżały z położonej nieopodal rampy kolejowej, opisanej na Naszym Forum w osobnym wątku.

Do dziś przy ulicy Pasternik zachowało się kilka budynków, pamiętających czasy II Wojny Światowej. Nadal istnieje nasyp linii kolejowej (chociaż torowisko już zlikwidowano) oraz wspomniane wyżej hałdy. Wartki i trudny do przebycia Kozi Bród uregulowano: dziś można się bez trudu dostać na jego drugi brzeg po wygodnej kładce, niegdyś jednak w tym miejscu królowały zdradliwe bagniska.

Źródło:
Barbara Legutko: "Żydzi w Jaworznie. Okupacja Hitlerowska".
(Zeszyty Historyczne Miasta Jaworzna - marzec 2006, zeszyt 10)
Zdjęcia pochodzą z lutego 2013 roku.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

Tak to wygląda z góry: