Żydzi z Gdowa

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » sobota 21 paź 2017, 13:01

Jüdes (Ida) Lehrfeld, c Chaskela zamieszkała pod nr 128, 1 grudnia 1903 wyszła za 37 letniego sąsiada spod nr 154 Abrahama Bittnera, s Szymona i Estery. 25 listopada 1903 ur Simet, zm w (-), 1 grudnia 1904 ur Estera, zm 11 listopada 1905, 26 lutego 1906 ur Chaskel, 25 listopada 1909 ur Simel – Szymon, 15 grudnia 1911 ur Jentel.

Żydowska rodzina Bittnerów osiadła w Gdowie jeszcze przed 1855 r. Wynajmowali chałupę z nr 154 (pb 120), przy wyjeździe z rynku w stronę Krakowa. Parcela ta wg rejestru z 1879 r należała do gdowskiego żandarma Teofila Zborzyla i jego żony Walerii z Kakolów, kilka lat później wykupili na swoją własność Szymon i Estera Bittnerowie. Byli kupcami, w (-) ur Blume, 1 lipca 1855 ur Löbl, w 1861 ur Jossel, w (-) ur Jakub, w 1866 ur Abraham. Szymon Bittner zmarł 27 września 1881 w wieku 65 lat, Estera 26 czerwca 1899 przeżyła 70 lat. Spadek po nich w 1902 r przejęło dwoje dzieci, Blume 1/4 i Abraham 3/4 części.

W szkolnych arkuszach wymieniony jest przekupień Bittner Lewek (Löbl ?), którego syn Szymon ur w 1887 uczęszczał do gdowskiej szkoły.

Kupiec Jossel Bittner, s Szymona 14 grudnia 1902 oficjalnie poślubił Beile (Barbarę), Bertę Goldmann, urodzoną w Rudniku w 1859 (Kalwaria Zebrzydowska), c szynkarzy - kupców Josefa i Doroty Klapholz. Najpierw mieszkali w Gdowie pod nr 154 gdzie 6 września 1889 ur Zygmunt, 1 września 1890 ur Gittel (Gustawa), 19 marca 1892 ur Drobne, 15 grudnia 1902 ur Chaim. Okresowo u Bittnerów mieszkał też brat Beili, Goldmann Mendel z żoną Eidel, i córką Cerką ur w Krakowie 1 lipca 1906. Jossel i Berta Bittnerowie w listopadzie 1905 r zakupili od Jana Wiśniowskiego chałupę pod nr 145 przy bocheńskiej drodze ( po wojnie dom Wójcików). W sierpniu 1920 r odsprzedali ją Bernardowi i Reginie Sussler, potem gdowski ślad po nich zaginął, prawdopodobnie wyjechali.

W Gdowie pod nr 154 pozostał Abraham Bittner, s Szymona, handlował płodami rolnymi, zbożem, owocami a także wapnem. Na zasadzie umowy z maja 1936 r wykupił od szwagra Hirscha Lehrfelda jego część i z żoną Idą stali się właścicielami całości. Dwóch sąsiadujących z sobą chałup pod nr 128 i 154 oraz parceli przy wylocie w stronę Bochni. Aresztowany z trzema innymi gdowskimi Żydami wiosną 1941, w drodze do Myślenic został zabity przez gestapowca Kletta. W listopadzie 1941 r, żona Ida i trójka jej dzieci, Chaskel, Szymon i Jentel po mężu Pillerową zdążyli przeprowadzić spadek na siebie. Za niedługo tak jak Abrahama podobny los spotkał jego dwóch synów Szymona i Chaskla Bittnerów. Obaj bracia w czasie transportu do Myślenic "stawiali się" i nie słuchali poleceń gestapowca, najbardziej Szymon i zaraz za Gdowem legł zabity w rowie. Ktoś z Żydów poprosił Franciszka Kurzydyma z Wygonu o przewiezienie ciała Szymona do Klasna na kirkut. Kurzydym wysłał kilkunastoletniego syna Kazimierza, który niedzielnym świtem wraz z członkami bractwa Chewry Kadiszy, zabrał zwłoki z Fałkowic i przez Grzybową dotarł do Wieliczki. Młodego woźnicę na przeczekanie ceremonii pochówku, ugoszczono w jednym z pobliskich domów żydowskich. Za pozwoleniem wziął nawet udział w pogrzebie i widział jak zmarłego składano w pozycji siedzącej do grobu.

Abraham Bittner a potem jego synowie posiadali mórg ziemi w Bilczycach. Wcześniej należał do Jana Kurnika z Dziołu, który zbyt często odwiedzał karczmę na Wisielówce i przegrał pole w karty. Bittnerzy wykupili je z zastawu i uprawiali, u sąsiada zza miedzy Kalety Stanisława zwanego Symeckiem zamówili tzw. polski młynek do zboża. Był gotowy ale nie zdążyli odebrać bo polegli zabici przez okupanta. Po wojnie mórg pola przejął Stanisław Bezdyk z Kunic jako rzekomą rekompensatę za nie zwróconą przez Żyda pożyczkę.

Do opuszczonych dwu domów Bittnerów przy krakowskiej drodze wprowadzili się lokatorzy i płacili za czynsz gotówką. Dwie izby pod nr 128 zajęła Rozalia (nieczytelne), a cztery izby pod nr 154 Stanisław Chwajoł. Zaraz po wojnie w obu tych chałupach gdowska gmina planowała zakwaterować swoich urzędników samorządowych. Ale zgłosili się ocaleni z holokaustu spadkobiercy po Bittnerach i sprzedali je. Wiele lat lokatorami chałupy pod nr 154 była rodzina Danków.
Załączniki
Chałupa z nr 154.jpg
Chałupa z nr 154.jpg (45.42 KiB) Przejrzano 9380 razy
Chałupa z nr 154 w 60 latach.jpg
Chałupa z nr 154 w 60 latach.jpg (56.98 KiB) Przejrzano 9380 razy
Zagroda nr 145 przy bochenskiej.jpg
Zagroda nr 145 przy bochenskiej.jpg (36.65 KiB) Przejrzano 9339 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » wtorek 24 paź 2017, 19:01

Reisel Lehrfeld, starsza córka Ebera, Leiby spod nr 239, długo żyła w konkubinacie z kupcem Löblem Jacöbowitzem – Jakubowiczem ur w Strzelcach Małych, s Hirscha i Estery. Pobrali się dopiero 26 grudnia 1897 r gdy Reisel miała 42 lata a Löbl 44, prowadzili sklep bławatny. Najpierw mieszkali pod nr 128 (krakowska) i 160 (łapanowska), w grudniu 1874 ur Hirsch, zm 27 marca 1875, 7 maja 1878 ur Rachela, w 1881 ur Majer, w 1885 ur Wolf, 18 listopada 1886 ur Izaak, 12 kwietnia 1888 ur Samuel, zm 3 sierpnia 1888, 15 września 1889 ur Jakub, 28 marca 1891 ur Malke, zm 12 stycznia 1893, 19 sierpnia 1892 ur Lea, zm 26 października 1892, 29 września 1893 ur Mojżesz, 24 grudnia 1894 ur Aron, 12 maja 1896 ur Rywka, zm 9 października 1896, 19 października 1897 ur Feigel.

W październiku 1901 r Reisel Jakubowicz zakupiła od Salomona Schreibera połowę dawnej chałupy Koperów pod nr 29 położonej przy wyjeździe z rynku w stronę Bochni (pb155/3 i pgr 94/4). Prowadzili w nim sklep tekstylny z tkaninami i ubraniami.
Załączniki
Chałupa Jakubowiczów.jpg
Chałupa Jakubowiczów.jpg (20.93 KiB) Przejrzano 9338 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » wtorek 24 paź 2017, 19:08

Rachela Jakubowicz, c Löbla 26 stycznia 1898 wyszła za 24 letniego Mojżesza Mandelbergera ur w Dobczycach w 1878 r, s Hirscha i Małki
Izaak Jakubowicz, s Löbla lipcu 1914 dał na zapowiedzi z Ester Guttman ur 9 lipca 1886, c blacharza Gabriela i Racheli Lieberman spod nr 149, wcześniej 3 maja 1910 ur Rozalia. W maju 1914 r Jakubowiczowie zakupili od Natana Büchsbauma karczmę Ickówkę pod nr 269 przy łapanowskiej drodze ale w grudniu 1918 r odsprzedali Józefowi i Wiktorii Kasprzykom.
Jakub Jakubowicz, s Löbla w grudniu 1919 dał na zapowiedzi z Ester Klein urodzoną w Chrzanowie, c Samuela i Perli z Lehrfeldów.
W Gdowie w zachodniej części domu pod nr 29 pozostała Feigel, najmłodsza córka Jakubowiczów, we wrześniu 1922 r przejęła bławatny sklep. Wyszła za Benjamina Goldbergera, s Majera i Marjem, Drojze Gross, 24 kwietnia 1925 ur Salomea.

Po śmierci Löbla i Reisel Jakubowiczów, ich córka Feigel Golbergerowa kilka lat prowadziła sklep, ale w grudniu 1938 r sprzedała chałupę Stefani Zającowej i z rodziną opuściła Gdów. Przed wyjazdem Golbergerowie namawiali sąsiada Antoniego Banasia do przechowania towaru z bławatnego sklepu. Ale nie przyjął propozycji gdyż obawiał się Żydów, znał ich przebiegłość i smykałkę do interesów, na niczym, przysłowiowym „mydle i powidle” potrafili zarobić.
Załączniki
Wpis w kw..jpg
Wpis w kw..jpg (144.24 KiB) Przejrzano 9338 razy
Dom pod nr 29 w 70 latach.jpg
Dom pod nr 29 w 70 latach.jpg (65.91 KiB) Przejrzano 9338 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » poniedziałek 06 lis 2017, 17:49

Rodzina Jakubowiczów, poprzez męża Feigel spokrewniła się z gdowskimi kupcami Goldbergerami. Majer Goldberger urodził się w Bilczycach 4 kwietnia 1860, jako syn szynkarzy Michała i Estery. Związał się z Marjem, Drojze Gross urodzoną 10 maja 1862 w Wiśniczu Nowym, c kupców Mojżesza i Perli Küchler, pobrali się dopiero 31 października 1902 w Klaśnie. 20 listopada 1882 ur Abraham, 3 lipca 1884 ur Estera, 18 stycznia 1885 ur Sara, 8 kwietnia 1887 ur Chawe, w (-) ur Benjamin, 23 czerwca 1891 ur Izaak, zm 22 listopada 1891, 21 września 1893 ur Chaim, 1 lutego 1895 ur Samuel, 27 listopada 1896 ur Berisch, w (-) ur Michał, 12 grudnia 1901 ur Pinkas, zm 10 grudnia 1903. Początkowo Goldbergerowie wynajmowali izby, m. in. mieszkali u Schreiberów pod nr 230 przy wylocie z rynku w stronę Bochni. W kwietniu 1896 r zakupili od Karola Stańczyka, s Tomasza spod nr 59 stary domek z niewielkim ogrodem przy łapanowskiej drodze (pb 34 i pgr 73/3).

W gdowskich arkuszach szkolnych zachowała się notka o wyjeździe Majera do Ameryki około 1903-4 r. Po powrocie dogadał się z sąsiadami Windholzami, w lipcu-sierpniu 1910 r dokonano podziału geodezyjnego i wymiany parcel od wschodniej strony. Goldberger odstąpił swoją część od ulicy w zamian za część ogrodu Windholzów za swoją chałupą. W dwudziestoleciu międzywojennym Goldbergerowie handlowali wapnem, być może w rynku przy wylocie w stronę Bochni. Na szkicu sporządzonym przez Marcina Ciężarka widnieją na 9 pozycji.
Mapa podziału w 1910 r, parcele Goldbergergów

Moje informacje o tej rodzinie żydowskiej nie są pełne, nie wiadomo do końca czy Benjamin i Michał byli synami Majera Goldbergera, chociaż wiele na to wskazuje. Z braku dostępu do metryk izraelickich po 1909 r a także innych dowodów nie ustaliłem też związków rodzinnych poległych w holokauście gdowskich Goldbergerów: Idy, Mojżesza, Janki, Rozalii, Henryka i Feli.

Estera Goldberger, c Majera 24 sierpnia 1908 w Wieliczce wyszła Markusa Seelenfreünda, s szynkarza Abrahama i Scheindli Langsam, zamieszkała rynku pod nr 107.
Chaim Goldberger, s Majera w kwietniu 1920 dał na zapowiedzi z Natall ?, Ester Silberstern urodzoną w Rabie Wyżnej, c Izaaka i Reginy.
Benjamim Goldberger, s Majera poślubił Feigel Jakubowicz, c Löbla i Reisel Lehrfeld, mieszkali pod nr 29.
Goldberger Michał i Rozalia, ich syn Samuel ur 8 stycznia 1923 w Krakowie uczył się w gdowskiej szkole.

Majer i Marjem Goldbergerowie polegli w holokauście. Według gminnej listy sporządzonej tuż po wojnie, opuszczone 4 ary mienia z lichą chałupą o 3 izbach, zaraz po wojnie zajęła rodzina Tadeusza Gumułki, czynsz opłacano zbożem. Władze gminy zamierzały przekazać tę nieruchomość nowo powołanej Spółdzielni Chłopskiej na skład i magazyn. Na podstawie postanowienia z 1963 r prawo własności parcel po Goldbergerach wpisano na Skarb Państwa.
Załączniki
Zagroda Goldbergerów w 1892 r.jpg
Zagroda Goldbergerów w 1892 r.jpg (48.83 KiB) Przejrzano 9224 razy
Parcele Goldbergerów po zamianie.jpg
Parcele Goldbergerów po zamianie.jpg (31.13 KiB) Przejrzano 9224 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » poniedziałek 06 lis 2017, 18:04

Z Goldbergerami po wschodniej stronie sąsiadowała inna rodzina żydowska Windholzów. Natan Windholz urodził się na Jaroszówce jako syn Salomona i Racheli, trudnił się szewstwem, prawdopodobnie jego bratem był Mendel, gdowski handlarz i rzeźnik. Natan po zapowiedziach w lipcu 1917 rytualnie poślubił Feigel Schnur, ur w 1861 w Kurowie-Czerwieńcu, c Samuela, Majera i Racheli, szynkarzy-handlarzy w Dobczycach. W 1889 ur Samuel, zm 12 marca 1894, 13 grudnia 1890 ur Rachel, 17 czerwca 1893 ur Abraham, zm 10 marca 1894, 15 marca 1894 ur Salomon, Löbl, 24 kwietnia 1895 ur Breindl, 14 marca 1897 ur Kalman, 24 listopada 1899 ur Lea, zm 18 stycznia 1901.

Windholzowie mieszkali w Gdowie co najmniej od 1880 r, byli rzemieślnikami. Wynajmowali izby, najpierw pod nr 13 gdzie 12 września 1881, w wieku 45 lat zmarł Nittel Windholz. Potem u Stańczyków pod nr 59, tu 8 kwietnia 1887 umarła Rachela Windholz, żona Salomona, przeżyła 49 lat. W maju 1889 r zakupili wynajmowaną połowę chałupy pod nr 59 od Józefy Stańczyk, c Andrzeja, która w 1885 wyszła za Łukasza Krzyściaka z Tymbarku i sprzedała należną jej część po ojcu. W listopadzie 1903 r dokonano geodezyjnego podziału tej chałupy i parcel Stańczyków, Windholzom przypadły: pb 35/1, pgr 72/1, 73/1 i 73/2. W grudniu 1904 r Feigel Windholzowa dokupiła również sąsiadującą część od Anieli Kaczmarczykówny, po mężu Jakus. W lipcu-sierpniu 1910 r dokonali wymiany parcel po zachodniej stronie, w zamian za lepszy dostęp do ulicy przekazali część swojego ogrodu sąsiadom Goldbergerom.

Salomon, Löbl Windholz, s Natana w lipcu 1919 dał na zapowiedzi z Ester Gröschler urodzoną w Niepołomicach, c masarza Izaaka i Scheindli.
Breindl Windholz, c Natana w styczniu 1921 zapowiedziała ślub z Aunkel Schleichkozur ? urodzonego w Bełdni, s Noego i Elli.

W Gdowie pozostał Kalman (Karol) Windholz, s Natana. W grudniu 1926 r przejął chałupę po ojcu, a rok później dał na zapowiedzi z Reginą Lermer z Liplasu ale urodzoną w Staniątkach, c Abrahama i Reisli Schnur, 4 lutego 1929 ur Róża. To prawdopodobnie oni wybudowali piętrowy dom istniejący do dzisiaj pod nr 345. Na parterze Kalman prowadził zakład ślusarsko-blacharski a Regina krawiectwo na piętrze. W lipcu 1936 r część nieruchomości przekazał żonie, oboje nie przeżyli holokaustu. W okresie okupacji niemieckiej przez niecały rok gdowski wikariusz ks. Józef Gorzelany prowadził tu kuchnię dla ubogich. Posiłki przygotowywała mieszkająca obok żona Tadeusza Gumułki.

Na gminnej liście sporządzonej tuż po wojnie, ta 9-cio arowa posesja przy łapanowskiej drodze przypisana jest Jakubowi Lermerowi. Część z 6 -ciu izb na krótko zajęła rodzina Franciszka Ciulemby, czynsz opłacała gotówką. Resztę piętrowego budynku władze gminy zamierzały przeznaczyć na dom oświatowy. Plany zmieniono gdyż w listopadzie 1946 r zgłosiła się Estera Lermer i na podstawie dziedzictwa przejęła realność przy łapanowskiej drodze. Wkrótce na miejsce Ciulembów wprowadzili się przybysze z Wieliczki Marian i Helena Markowscy, kolejne pokolenie tej rodziny mieszka do dzisiaj. Jak widać na poniższym zdjęciu, ten pożydowski dom przy łapanowskiej drodze w latach 60-tych prezentował się jeszcze całkiem dobrze. Obecnie coraz bardziej niszczeje, na balkonie pozostały już resztki obudowy ganku na okoliczność święta Kuczek.
Załączniki
Parcele Windholzów w 1892 r.jpg
Parcele Windholzów w 1892 r.jpg (46.51 KiB) Przejrzano 9224 razy
Parcele Windholzów- Lermanów po zamianie.jpg
Parcele Windholzów- Lermanów po zamianie.jpg (42.81 KiB) Przejrzano 9224 razy
Szkic z powiekszenia parceli z 1911 r.jpg
Szkic z powiekszenia parceli z 1911 r.jpg (73.67 KiB) Przejrzano 9224 razy
Dom nr 345, lata 60-te.jpg
Dom nr 345, lata 60-te.jpg (27.66 KiB) Przejrzano 9194 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » czwartek 09 lis 2017, 13:48

Seelenfreündowie

W ostatniej dekadzie XVIII wieku Fihauserzy wznieśli dwa budynki z nr 104 i 107, oba w centrum Gdowa przy głównym skrzyżowaniu dróg. Sądząc po niższym numerze chałupę z nr 104 wybudowano nieco wcześniej, w obydwóch przez kilkadziesiąt lat mieszkały rodziny dworskich oficjalistów i inne osoby pełniące lokalnie ważne funkcje. Dziedzice ubożejąc coraz bardziej, w II połowie XIX wieku wysprzedawali po kawałku swój majątek. Dwa domy z bardzo dobrą lokalizacją do interesów, w 70 latach nabyli bracia, Abraham i Jakub Seelenfreündowie.

Narożną chałupę dworską pod nr 107 zakupił Abraham, Leib Seelenfreünd i żona Scheindel Langsram. Tu 22 listopada 1889 w wieku 78 lat zmarł jego ojciec ojciec Eliasz Seelenfreünd. Abraham w 1878 r wpłacił do gdowskiego urzędu 10 zł za nadanie karty przynależności do gminy ale uzyskał ją dopiero w 1887 r. Seelenfreündowie prowadzili handel mieszany, wcześniej mieszkali w Krakowie gdzie 20 sierpnia 1877 ur Markus, w 1884 ur Feigel, zm 20 grudnia 1886, w 1886 ur Jüdes, zm 17 stycznia 1893. Abraham Seelenfreünd zmarł 17 grudnia 1911 w wieku 76 lat.

Seelenfreündowie w 1908 przekazali chałupę synowi Markusowi. Zastrzegli przy tym zakaz sprzedaży i obciążania nieruchomości bez ich zgody. Markus popularnie nazywany Maksem, 24 sierpnia 1908 poślubił w Wieliczce 24 letnią gdowiankę z ul. łapanowskiej, Esterę Goldberger, c Majera i Marjem, Drojze Gross. 24 czerwca 1909 ur Rachela, 19 czerwca 1909-10 ur Felicja. Ze szkicu z 1913 r można wnioskować że dwa wiekowe już domy zostały rozbudowane i wyremontowane, ustalono również granicę między nimi. Dalej prowadzili mizerny sklepik z mieszanym towarem. Po Markusie w sierpniu 1917 r właścicielką została jego żona Erma z Golbergergerów, oboje polegli w holokauście. Tuż przed wybuchem wojny, w lipcu 1939 nieruchomość zakupiła Julia z Cebulów, żona Mariana Jarotka. Budynek przetrwał okupację i kilka lat po niej.
Załączniki
Chałupa nr 107 w 1892 r.jpg
Chałupa nr 107 w 1892 r.jpg (19.7 KiB) Przejrzano 9141 razy
Szkic pomiaru z 1913 r.jpg
Szkic pomiaru z 1913 r.jpg (156.76 KiB) Przejrzano 9141 razy
Wschodnia fasada budynku tuż po wojnie.JPG
Wschodnia fasada budynku tuż po wojnie.JPG (36.89 KiB) Przejrzano 9141 razy
Narożna chałupa po wojnie.jpg
Narożna chałupa po wojnie.jpg (57.12 KiB) Przejrzano 9141 razy
Ostatnio zmieniony wtorek 14 lis 2017, 09:47 przez Markot Roman, łącznie zmieniany 1 raz.

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » czwartek 09 lis 2017, 14:03

Chałupę w latach 1945-48 wynajmował Józef Kaleta z Bilczyc – Rud, prowadził tu bar z wyszynkiem piwa i wina. Miał zwyczaj wystawania na rogu i zachęcania przechodniów do środka, w kuchni pracowały Wiśniowskie z Gdowa i Fałkowic oraz Janina Długosz i Stanisława Nowak z bilczyckiego Podedworu. Zaraz po wojnie stałymi bywalcami byli zarówno stacjonujący Rosjanie jak i partyzanci antykomunistycznego podziemia. Interes kręcił się dobrze do czasu powrotu Mariana Jarotka z Anglii. Wyszynk Kalety zapraszał nawet gdy nie miał już dachu, bowiem właściciel wkrótce wyburzył stary dom i na tym miejscu wybudował nowy z cegły. Mieszkał na piętrze, lokale na parterze od południa wynajęła na sklepy Gminna Spółdzielnia. Natomiast od wschodu sam Jarotek najpierw prowadził jadłodajnię a potem sklep Spółdzielni Ogrodniczej by w końcu zostać gdowskim taksówkarzem z bocznym nr 1. Dzisiaj narożna budowla z intratną lokalizacją jest własnością miejscowego GS-u.
Załączniki
Kaleta.jpg
Kaleta.jpg (32.29 KiB) Przejrzano 9194 razy
Kaleta 1.jpg
Kaleta 1.jpg (40.22 KiB) Przejrzano 9194 razy
Południowa fasada budynku w 1954 r.JPG
Południowa fasada budynku w 1954 r.JPG (61.76 KiB) Przejrzano 9194 razy
Sklepy gdowskiego GS-u.jpg
Sklepy gdowskiego GS-u.jpg (17.2 KiB) Przejrzano 9194 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » czwartek 09 lis 2017, 14:35

Ostatnim urzędowym lokatorem drugiej dworskiej chałupy pod nr 104 do 1875 r był gdowski nauczyciel Jan Flis, s Wojciecha i Anieli Łaz. Poślubił Teresę Szotowicz, c Wojciecha i Anny Lewickiej, w 1862 ur Teofil, w 1868 Edward, w 1872 Ignacy. We wrześniu 1878 r nieruchomość nabył żydowski kupiec Jakub, Samuel Seelenfreünd. Urodził się w Nieznanowicach 15 września 1841 r jako syn handlarzy Joachima i Freidy. Przez wiele lat żył w konkubinacie z Feigel Morgenbesser, ur w Nieznanowicach 15 maja 1843, c Barucha. 5 czerwca 1887 r otrzymali certyfikat przynależności do gdowskiej gminy, za co opłacili 10 zł reńskich. Rytualnie pobrali się w gdowskiej bożnicy dopiero 27 października 1895 r. Wcześniej w (-) ur Sara, w 1878 ur Chaim, 1 sierpnia 1881 ur Blüme. Jakub Seelenfreund trudnił się skupem skór przez co zyskał przydomek „Garbarz”.

Seelenfreund Sara, c Jakuba 10 lutego 1890 urodziła Roze, w 1907 r prowadzi jedną z trzech gdowskich piekarń.
Seelenfreund Chaim, s Jakuba 20 września 1903 poślubił Niche Steinlauf urodzoną w Mokrzyskach 4 sierpnia 1884, c Leiby i Racheli. 1 grudnia 1902 ur Hinda, 28czerwca 1906 ur Blüme, 8 września 1908 ur Rywka. Chaim podobnie jak ojciec skupował skóry ale prowadził też sklep mieszany.

Blüme Seelenfreund, c Jakuba 6 maja 1908 wyszła za piekarza Izraela Münzera urodzonego w Myślenicach 6 października 1883, nieślubnego syna Rywki i Hercki Zuckerman. Mieli gromadkę dzieci: 20 sierpnia 1908 ur Freide, 5 lutego 1911 ur Hercke, w 1912 Baruch, w 1915 Gittel, w 1917 Michał, w 1919 Samuel, w 1921 Efraim, w 1924 Józef. Wszystkie uczęszczały do gdowskiej szkoły, córki umiały pięknie haftować, w szkole często i chętnie rozdawały uczniom bułki. W 1913 dokonano podziału pb 110/1 na 110/2 i 110/3,z tego pomiaru zachował się szkic.

Müncerów przezywano Śledziami, byli ortodoksami, mężczyźni nosili rude brody i pejsy. Mieszkali na przeciw kościoła i w chrześcijańskie niedziele kiedy katolicy schodzili się na msze, często wyjeżdżali poza Gdów. Mała i krępa Blüme dała się poznać jako zażywna i krzykliwa Żydówka. Pieczywo od Müncerów nie miało dobrej opinii, najwięcej kupowali je przyjezdni, przed świętami Paschy zawsze panował tu duży ruch spowodowany świątecznym wypiekiem macy. Przed eksterminacją piekarza Izraela Müncera w drodze do Myślenic zamęczył komendant żandarmerii Klett. Pięć osób z tej rodziny przeżyło holokaust ale nikt nie pozostał w Gdowie. Synowie uciekli w porę z obozu pracy i przeszli do partyzantki. Od nich po wojnie nieruchomość zakupił gdowianin Józef Kursa a Müncerowie etapami wyjechali do Ameryki. Kursa wyburzył stary budynek i postawił z cegły nowy, piętrowy, przez długie lata mieszkał i prowadził w nim sklep wielobranżowy. W 1981 r dom zakupiła rodzina Ciszków, nowi właściciele z powrotem uruchomili tu piekarnię funkcjonującą do dzisiaj.
Załączniki
Chałupa nr 104 w 1892 r.jpg
Chałupa nr 104 w 1892 r.jpg (23.98 KiB) Przejrzano 9141 razy
Szkic pomiaru z 1913 r.jpg
Szkic pomiaru z 1913 r.jpg (156.76 KiB) Przejrzano 9141 razy
Poludniowa fasada domu Mincerów tuż po wojnie.jpg
Poludniowa fasada domu Mincerów tuż po wojnie.jpg (59.56 KiB) Przejrzano 9141 razy
Południowa fasada budynku Kursy w 1950 r.jpg
Południowa fasada budynku Kursy w 1950 r.jpg (102.93 KiB) Przejrzano 9141 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » wtorek 14 lis 2017, 12:44

Z północnej strony Seelenfreundowie sąsiadowali z zagrodą o powierzchni 217 sążni, na której stała dworska chałupa ze starym nr 36. W ostatnich trzech dekadach XVIII stulecia mieszkał tu i tworzył uczeń Piotra Korneckiego, znany malarz, snycerz Franciszek Kozicki. Po opuszczeniu Gdowa chałupę przez około 60 lat wynajmowali na sklep miejscowi i obcy handlarze. To prawdopodobna kolebka gdowskiego kupiectwa, ponad 200-letnia tradycja zachowana jest zresztą do dzisiaj. Tu jako jeden z ostatnich w dziewiętnastym stuleciu katolickich kupców mieszkał z rodziną Paweł Kawęcki rodem z Krakowa. Po jego śmierci w 1850 r, 26 letnia żona Marianna z domu Włodarska wyszła za 26 letniego wdowca z Wiśnicza Wojciecha Wąsikiewicza i wyprowadziła się. Jej miejsce zajęła pochodząca także z Wiśnicza Marianna Stawiarska co poślubiła Józefa Wojasa, który zmarł w 1858 r.
Narożną przy Starej Drodze i gdowskim rynku pb nr 111, około 1860 r zakupił izraelicki kupiec Szymon Klagsbürn. Do Gdowa sprowadził się przed 1845 r, wynajmował izbę u Linczowskich pod nr 25 przy bocheńskiej drodze. Z żony Cyrel, Güttel w 1845 ur Aron, 9 września 1847 ur Abraham, w 1851 ur Izaak. Szymon Klagsbürn zmarł przed 1879 r, Cyrel 28 kwietnia 1884, przeżyła 73 lata.

Izaak Klagsbürn, s Szymona 14 września 1902 poślubił Taube Melcer urodzoną w Rusocicach w 1858 r, c kupców Joela i Gittel.
Załączniki
Zagroda nr 36.jpg
Zagroda nr 36.jpg (17.99 KiB) Przejrzano 9138 razy

Posty: 1089
Rejestracja: poniedziałek 02 mar 2015, 14:48

Re: Żydzi z Gdowa

Postautor: Markot Roman » wtorek 14 lis 2017, 12:56

Pod 36 pozostał Aron Klagsbürn, s Szymona był gdowskim szklarzem. W wieku 47 lat - 20 grudnia 1892 urzędowo poślubił 47 letnią Sarę, Feigel Kempler ur w Krakowie, c Izaaka i Estery. Wcześniej 26 stycznia 1867 ur Mindel (Emilia), w (-) ur Adolf, w (-) ur Henryk, w 1873 ur Chana (Anna), w grudniu 1874 ur Abraham, w 1881 ur Szyja, 5 stycznia 1884 ur Estera, 1 lipca 1888 ur Cyrel.
Aron Klagsbürn zmarł przed 1922 r, połowa parceli w lutym 1926 r przeszła w częściach na dzieci: Mindel (Emilię) Stöger, Izaaka, Adolfa i Henryka Klagsbrunów oraz Annę Brünnerową.

Chana (Anna) Klagsbürn, c Arona, 21 marca 1897 wyszła za Józefa, Mendla Bürnnera ur w Nowym Sączu 10 września 1873 r, s Hirscha i Mirli. Przeniosła się do Nowego Sącza ale w Gdowie 1 czerwca 1898 ur Cyrel. Po jej śmierci przed 1928 r gdowskie części odziedziczyły dzieci: syn Józef, Mendel i córki Cyrel Silbigerowa, małoletnia Blüme i Cecylia Markusowa.
Szyja Klagsbürn, s Arona w czerwcu 1907 dał na zapowiedzi z Hindą Richter rodem z Krakowa, c faktorów Dawida i Chany Horowitz.
Estera Klagsbürn, c Arona 16 lutego 1905 wyszła za Chaima, Sinche Starnbergera urodzonego w Dobczycach 15 maja 1881, s kupców Hirscha i Goldy, 15 sierpnia 1903 ur
Frimet.

Mindel (Emilia) Klagsbürn, najstarsza córka Arona 14 kwietnia 1897 r rytualnie poślubiła wdowca z Gdowa Jakuba, Samuela Stögera, ur w 1858 r, s kupców Abrahama i Marjem. Wcześniej w czerwcu 1891 r ojciec zapisał jej notarialnie połowę gdowskiej nieruchomości. W maju 1887 ur Salomon, zm 3 czerwca 1887, 9 września 1899 ur Estera, 24 czerwca 1901 ur Abraham, 5 września 1902 ur Rywka, Ruchel, w 1908 ur Markus.

Piotr Gumułka opisuje Jakuba Stögera jako oryginalnego Żyda, typową postać do malowania na obrazach, wysokiego i ubranego w płaszcz sięgający ziemi. Na wszystkim się rozumiał a wysławiał wolno nie wypowiadając „r”. W rynku prowadził sklep żelazny i po ojcu skład drzewa na placu zaraz za mostem na Rudzie skąd pochodził. Prawdopodobnie wspólnie z rodziną żony, tuż po odzyskaniu niepodległości, wybudowali nowy dom pod dawnym nr 36, z kopertowym dachem pokrytym dachówką. Dłuższą ścianę ustawiono tym razem frontem do krakowskiej drogi, budowla dotrwała do początku naszego stulecia. Emilia Stogër zmarła przed 1926 r, jej części w 1926 r odziedziczyły dzieci: Estera, Abraham, Ryfka i małoletni Markus.
Załączniki
Szkic parceli z 1913 r.jpg
Szkic parceli z 1913 r.jpg (46.5 KiB) Przejrzano 9148 razy
Dom pod koniec  40 - tych lat.JPG
Dom pod koniec 40 - tych lat.JPG (30.16 KiB) Przejrzano 9148 razy
Fasada budynku pod nr 36 tuż po wojnie.jpg
Fasada budynku pod nr 36 tuż po wojnie.jpg (27.15 KiB) Przejrzano 9148 razy
Ostatnio zmieniony poniedziałek 20 lis 2017, 09:04 przez Markot Roman, łącznie zmieniany 1 raz.


phpbb 3.1 styles demo

Wróć do „Województwo małopolskie”

Kto jest online

Użytkownicy przeglądający to forum: Obecnie na forum nie ma żadnego zarejestrowanego użytkownika i 1 gość