Żydzi z Gdowa

[Markot Roman]

Leon Liebenheimer, najstarszy syn Majera poślubił Idę Leibel, mieszkali w Dębicy gdzie rodziły się ich liczne dzieci. 13 czerwca 1893 ur Arnold, 27 listopada 1895 ur Amalia, kolejno Sydonia, Felicja, Helena, w 1906 ur Gusta, Anna i Stefania. Niektóre z nich wychowywały się u dziadków w Gdowie i tu chodziły do szkoły. Leon zmarł przed 1929, jego gdowską część po ojcu, w tym udział pod placem bożnicy, odziedziczyła żona Ida i siedem córek: Amalia co wyszła za Tauba, Gusta za Ulmana oraz pozostałe: Sydonia, Felicja, Helena, Anna i Stefania.

Syme Liebenheimer, c Majera, 15 lipca 1902 r wyszła za 22 letniego przemysłowca Arona Brama urodzonego w Tarnobrzegu 14 kwietnia 1880, s Dawida i Chany, Rywki. Początkowo przebywali w Gdowie, 10 sierpnia 1902 ur Juda, 27 sierpnia 1903 ur Gittel. Potem wyprowadzili się, Syme swoją część przekazała bratu Szymonowi.

Beile Liebenheimer, c Majera wyszła za kupca z Nowego Sącza Naftali Nattela, s Szymona i Hindy, nie mieszkała w Gdowie.

Niepełnosprawny LazarLiebenheimer, s Majera zmarł przed 1923 r, jego część majątku przejęło rodzeństwo.

Szymon Liebenheimer, najmłodszy syn Majera pozostał w Gdowie i mieszkał pod nr 31, zajmował się handlem. W lutym 1907 zapowiedział ślub z Udel, Sztance Kanarek urodzoną na Bielanach, córką Herca i Pessli Reiss, posiadaczy dóbr. 16 grudnia 1907 ur Izaak, 18 września 1910 ur Feigel, 29 grudnia 1912 ur Pesla (Paulina), 10 października 1914 ur Sydonja.

Od 1914 r czwórka dzieci Szymona Liebenheimera kolejno uczęszczała do gdowskiej szkoły. Najstarszy Izaak po dwóch latach nauki jak zanotowano w arkuszu ocen, wyjechał gdzieś poza Gdów. Pozostałe trzy córki od 1917 r pobierały naukę, jako ostatnia w 1928 r ukończyła Sydonja.

Szymon podobnie jak inni członkowie klanu Liebenheimerów, zniechęcony coraz słabszym ruchem w interesach, powoli wyzbywał się gruntów, sprzedając je miejscowym chłopom i około 1934-5 r z całą rodziną opuścił Gdów. Zniszczone zabudowania pod nr 31 dotrwały do II wojny, a w czasie okupacji zostały zburzone. Po wojnie nikt z rodziny nie zgłosił pretensji do pozostawionej nieruchomości, Szymon Liebenheimer i córka Paulina zginęli w obozie koncentracyjnym. Plac i ogród po okresie ustawowego okresu oczekiwania, w 1961 r przejęła miejscowa spółdzielnia Samopomoc Chłopska.

[Markot Roman]

Szymon Liebenheimer, s Judy poślubił Sarę, wspólnie z bratem Jakubem do około 1890 r prowadził zajazd pod nr 33. Brakuje informacji o jego potomstwie i dalszym losie, najprawdopodobniej zmarł przed 1893 r. Jego miejsce w zajeździe zajął kuzyn Józef Liebenheimer.

Jakub Liebenheimer, s Judy mieszkał w zachodniej części budynku z nr 31. Wspólnie z żoną Laje Horn, z bratem Szymonem a potem kuzynem Józefem, prowadził stary zajazd z nr 33. W 1880 ur Berek, zm 26 września 1881, w 1884 ur Berta, 24 grudnia 1887 ur Frimet, (Franciszka). Jakub w latach 1876-82 był jednym z trzech radnych żydowskich w Gdowie, w tym czasie a także później toczył stałe spory z gminą. Zwierzchność pod groźbą wykluczenia ze społeczności gdowskiej, 29 maja 1885 r nakazała jego żonie Laji, usunąć nawóz wyrzucony z zajazdu na gminy plac. Pod koniec 1886 r wypowiedziano Jakubowi Liebenheimarowi pozwolenie na prowadzenie domu gościnnego, a także koncesję na wyszynk herbaty i kawy. Uprawnienia te tłumaczono kompetencjami obszaru dworskiego, czyli Fihauserów. Po interwencji Jakuba w c. k. starostwie w Wieliczce, ostatecznie rada gminy wyraziła na to zgodę 5 stycznia 1888 r. Wiemy to z zachowanych protokołów gminnej rady.

Jakub Liebenheimar umarł na gruźlicę 18 sierpnia 1907, w wieku 50 lat, Laja zmarła po 1922 a przed 1941 r. Spadek po Jakubie przeprowadzono w 1909 r a po Laji 24 lutego 1941 r. Po połowie dostali Szymon Liebenheimer i Beila z Liebenheimerów Witzthumowa.

Frimet Liebenheimar, c Jakuba w maju 1914 zapowiedziała ślub z Berlem( Bernardem), Leiserem Gottliebem urodzonym w Sieniawie, s Arona i Tscharny z rodu Kleinmendler.

Stare zabudowania pod nr 31 w stanie wielkiego zniszczenia doczekały II wojny, a w czasie okupacji zakończyły żywot. Nikt z rodziny nie zgłosił praw do placu i przyległego doń ogrodu. Po ustawowym okresie oczekiwania, grunt podobnie jak po Szymonie Liebenheimerze, w 1961 r przejęła miejscowa spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”.

[Markot Roman]

Kolejny z rodziny Józef Liebenheimer, popularnie nazywany Joskiem zostawił po sobie dobrą opinię. Urodził się w Gdowie 15 maja 1849 r, prawdopodobnie w zajeździe Lanckorońskiego pod nr 24 gdzie mieszkali rodzice, Szymon i Sara z rodu Glücks. Pod tym numerem 28 maja 1842 ur się starsza siostra Józefa – Ittel (Jetty) a w październiku 1845 ur się ktoś z rodzeństwa ale nie udało mi się w metryce odszyfrować imienia. Po wspólnym zakupie z Hellerami tzw. Mroczkowszczyzny, na części ciągnącej się od rynku przy łapanowskiej drodze (pb 42/4, pgr 81/2 i 82), Szymon i Sara Liebenheimerowie wybudowali zagrodę o nieustalonym numerze. O losie Szymona niewiele można napisać, chyba zmarł młodo, Sara w chwili śmierci 23 stycznia 1892 r była wdową, przeżyła 74 lata. Siostra Józefa - Ittel mieszkała tu niedługo, wyszła za Leopolda Goldfingera rodem z Nowego Targu, s Samuela i Sali, w 1874 ur Antoni.

Zagroda ta przeszła na Józefa Liebenheimera, styczniu 1883 r poślubił krakowiankę z Podgórza ur 27 kwietnia 1852 r Amalię (Małkę) Beckmann, c kupca Izraela i Sary, Goldy Krengel.Kilka dzieci urodziło się wcześniej: w (-) Salomea, 12 grudnia 1872 ur Beile, 8 stycznia 1874 ur Szymon, 27 lutego 1875 ur Abraham, Wolf, 8 stycznia 1878 ur Taube, w (-) ur Chane, Rywka, w (-) Ida, 8 czerwca 1883 ur Marjem, 15 października 1885 ur Schulem, w (-) ur Adolf, 20 grudnia 1889 ur Lea.

Józef Liebenheimer musiał być obrotnym kupcem i przemysłowcem, ponieważ bogacił się szybko. Początkowo mieszkał na zagrodzie pod nr 197 przy łapanowskiej drodze, a potem wynajmował lokatorom. Np. w 1884 r mieszkali tu Żyła Wincenty i Katarzyna z Włódyków, Katarzyna zmarła w 1885 w wieku 61 lat. Do Liebenheimera w 1879 r należało też w rynku 38 sążni (pb 134/4), plac ten przekazał pod budowę żydowskiej bożnicy.

W głoszeniach towarzyskich zamieszczonych w Gazecie Lwowskiej czytamy, że żona kupca z Gdowa, Amalia Liebenheimer, w dniach 15-21 lipca 1887 r gościła w krynickim domu zdrojowym „Pod Turkiem”.

Józef Liebenheimer pełniąc funkcję radnego od 1876 r co najmniej do 1892 r zabiegał o swoje i żydowskiej gminy interesy. Za Rabą pod Zręczycami uruchomił cegielnię, która po latach prosperity splajtowała z powodu konkurencyjnej firmy Cebulów na Zagaju. Skupywał też pola, m. in. parcelę nr 274 po Lanckorońskim przy łapanowskiej drodze, prowadził tam niewielkie gospodarstwo rolne. W 1885-6 r zakupił od Tomasza Gumułki część narożnej parceli nr 48 przy głównym skrzyżowaniu w rynku z zamiarem budowy nowego domu, gromadził materiały. Małą działkę zamierzał powiększyć i zwrócił się z prośbą do gminy o sprzedaż przylegającego doń kawałka placu gminnego. 15 listopada 1887 r dostał odmowną odpowiedź, z równoczesnym nakazem usunięcia złożonych na nim kamieni. Ale po niespełna roku 13 września 1888 r pozwolono mu wystawić stajenkę i wozownię zgodnie z załączonym planem. W kolejnych dwóch latach wybudował istniejący do dzisiaj piętrowy dom z nr 57. Do 1913 r prowadził w nim nowoczesną jak owe czasy piekarnię, potem sprzedał Kleinmannom. Wcześniej bo 1902 r (taką datę podaje P. Gumułka), wykupił od kuzynów na własność, kilkadziesiąt lat dzierżawiony przez klan Liebenheimerów, stary zajazd w rynku pod nr 33, wspólnie z synami nadal prowadził w nim wyszynk.

[Markot Roman]

Amalia Liebenheimerowa zmarła w 1919 r, Józef w obliczu coraz większej konkurencji i narastającego kryzysu ekonomicznego, rozsprzedał część pól. Grunt na Podkościelu kupił reemigrant z Ameryki Piotr Piech, łąkę - parcelę nr 593 w 1929 r nabyli Aniela i Andrzej Kurnikowie z Bilczyc-Dziołu. W tym samym roku podzielił między synów: Schulema i Adolfa zajazd w rynku i pole przy łapanowskiej drodze (pgr 274). Józef Liebenheimer zmarł około 1934 r ale nieznana jest dokładna data śmierci. Zagroda przy łapanowskiej, z której po latach ostała się tylko stodoła, w 1935 r przeszła po 1/4 części na córki: Taube-Antoninę, Salomeę, Idę i Laje. 12 listopada 1936 r zakupiło ją po połowie małżeństwo Józef Dominek i Anna z Piechów spod nr.

[Markot Roman]

Salomea Liebenheimer, c Józefa wyszła za Adofa Weintrauba, w (-) ur Leon , w (-) ur Baruch.

16 letnia Beile Liebenheimer, c Józefa 16 czerwca 1889 wyszła za 25 letniego kupca Mojżesza, Mosesa Hellera, najstarszego syna Leiby i Laji z rodu Löffelholzów. 23 maja 1890 ur Chana, 1 lipca 1891 ur Gittel, 14 grudnia 1893 ur bliźniaki - Löbl i Szymon, 3 maja 1895 ur Reisel, 28 września 1897 ur Izrael, 17 kwietnia 1902 ur Sara. Mojżesz Heller zajmował się handlem, początkowo mieszkał w rodzinnych zabudowaniach pod nr 78. W czerwcu 1895 r wykupił od Józefa Barszcza pracującego w morawskiej Ostrawie, 3/6 części parceli nr 95, vis a vis na myślenickiej. W kwietniu 1896 r dokonano podziału na parceli 95/2 wybudował dom z nr 338. Około 1903-4 z grupą gdowian, m. in. z Majerem Golbergerem wyjechał do Ameryki, żona Beila prowadziła sklep z przyborami szkolnymi. Wszystkie dzieci Hellerów uczęszczały do gdowskiej szkoły ludowej, synowie kontynuowali naukę w krakowskim gimnazjum.

Abraham, Wolf Liebenheimer, s Józefa w lutym 1908 dał na zapowiedzi, poślubił Gittel Richtman z Sułkowic, s kupców Jakuba i Leiby z rodu Kleinberger. W Sułkowicach rodziły się ich dzieci, w (-) ur Edmund, 14 października 1914 ur Izrael. Obaj synowie Abrahama w 192o r rozpoczęli naukę w gdowskiej szkole, kontynuowali ją kilka lat.

Taube, Antonina Liebenheimer, c Józefa w maju 1918 r dała na zapowiedzi a 18 września w Wieliczce poślubiła kupca Hirscha Lehrfelda, s Chaskla i Jentel, Nechy Strengel. Wcześniej - 2 października 1907 ur Chaskel, 15 lipca 1910 ur się bliźnięta, s Szymon i Löbl (Leon). Taube i Hirsch Lehrfeldowie zginęli w holokauście.

Chane Liebenheimer, c Józefa w styczniu 1905 dała na zapowiedzi z Chaim Rosse rodem z Łącka, s handlarzy Gisika i Rozy.

Ida Liebenheimer, c Józefa wyszła za (-) Weissberga.

Lea Liebenheimer, c Józefa w grudniu 1919 zapowiedziała ślub z Salomonem Ehrenhaltem, s Samuela i Elli z rodu Weizenhof. Mieszkali przy bocheńskiej pod nr 309.

Schulem Liebenheimer, s Józefa po zapowiedziach w lutym 1921 r poślubił Dobe Halberstein z Nowego Sącza, c Sischy i Golde. Mieszkał pod nr 33 i w części zajazdu prowadził piekarnię.

Adolfa Liebenheimera, s Józefa zapamiętano jako postawnego i przedsiębiorczego Żyda. Z żoną Gustą mieszkał i prowadził wyszynk, garkuchnię pod nr 33, także betoniarnię na placu przy ul. łapanowskiej oraz za mostem rabnym po lewej stronie. Posiadał niewielkie gospodarstwo rolne na Zagaju, Matuszykówny z Rud pilnowały krów na pastwisku przy Rabie. Córka Liebenheimerów Eleonora ur 21 października 1921 r pobierała naukę w gdowskiej szkole w latach 1927-34.

[Markot Roman]

Liczni członkowie klanu Liebenheimerów po śmierci seniora Józefa, około 1935 r wysprzedali gdowskie nieruchomości i wszyscy wyprowadzili się z Gdowa. Joskówkę - stary zajazd pod nr 33 zakupili na spółkę Lucjan Strojny z Gdowa oraz Konstanty Dudzik z Niegowici i nadal prowadzili tu wyszynk. Częściowo spalony w czasie wojny został odbudowany ale z nakazu Niemców w 1944 r przymusowo rozebrany. Duży plac po zajeździe około 1950 r przejęła w dzierżawę gdowska gmina i urządziła na nim obecne planty.

[Markot Roman]

Hellerowie

Rodzina Hellerów rodem z Rzepiennika Strzyżewskiego sprowadziła się do Gdowa około 1852 r. Z Liebenheimerami zakupili na licytacji piątą część z dawnych dóbr dworskich zwaną II- gą schedą, „Mroczkowszczyznę”. Solidarnie podzielili po połowie wszystkie niwy i parcele uprawne w Gdowie na Podkościelu, Czcidole i za Rabą pod Zręczycami oraz grunty na Kędzierzynce. Heller został właścicielem całości dworskich zabudowań pod nr 78 i dawnej poczty w rynku pod nr 34 z ogrodem na południe ku łapanowskiej drodze.

Leib Heller pochodził z bogatej kupieckiej rodziny, poślubił Laję Löffelholz. Wszystkie ich dzieci przyszły na świat w Gdowie, w (-) ur Amalia, w 1856 ur Hentsche, w 1858 ur Gittel, 14 grudnia 1860 ur Joachim, zm 23 sierpnia 1881, w 1862 ur Sara, Salomea, 23 grudnia 1863 ur Mojżesz, 12 lipca 1865 ur Salomon, w 1867 ur Frandel. Najmłodsza Blüma ur w 1869, była nieślubną córką Laje, której po narodzinach nadano panieńskie nazwisko Löffelholz. Do ojcostwa przyznał się niejaki Schimen Mandelbaum.

Na podmokłej i zadrzewionej dotąd parceli od strony kościoła, Leib Heller wybudował nową karczmę pod nr 78 nazywaną „Browarem” gdzie również mieszkał z rodziną. Na zakupionych gruntach prowadził gospodarstwo rolne. Starą dworską gorzelnię przerobił na browar i od 1853 r aż do śmierci produkował piwo. Najpierw pod własną marką warzył tzw. gdowskie piwo, miało duży zbyt ze względu na przystępną cenę. Z tego powodu przez pewien czas w Gdowie funkcjonowała filia oddziału Straży Skarbowej. Z chwilą rozwoju browaru w Okocimiu przyjął jego przedstawicielstwo oraz hurtową sprzedaż na okolicę. W 1881 r firmę pod nazwą „Leib Heller, wyrób piwa i wyszynk w Gdowie” ujawniono w Rejestrze Handlowym.

Leib Heller zmarł 10 października 1882 w wieku 56 lat, z mocy testamentu gdowski browar przejęła żona Lea oraz dzieci po 1/8 części. W 1888 r firmę przerejestrowano pod inną nazwą, „Browar i wyszynk trunków Laji Heller w Gdowie”. Z dniem 1 maja 1897 Lea przeszła na potwierdzoną notarialnie dożywotnią rentę w wysokości 420 złr. Browar stał się własnością Salomona Hellera i Majera Kornfelda. 65- letnia wdowa Laje 24 września 1897 r poślubiła w Trzebini Schimena Mandelbauma, ojca najmłodszej córki Blümy. Pod koniec życia traciła wzrok, pod pismem do sądu z 1903 r, podpisał się zięć Majer Kornfeld ze wzmianką „ ...Lea Heller niemogąca pisać z powodu znacznego osłabienia wzroku...”. Laja Hellerowa zmarła 12 grudnia 1910, przeżyła 78 lat.

[Karolina Kot]

Niesamowita historia z tym browarem! Od dziecka intrygował mnie budynek starej mleczarni gdowskiej z charakterystycznym gniazdem bocianim na szczycie nieczynnego komina.
Lokalizacja
A teraz się dowiaduję, że to był dawny browar!
Gdów to na pierwszy rzut oka taka niewielka miejscowość, a okazuje się, że kryje całą masę ciekawostek i historycznych tajemnic.

[Markot Roman]

Amalia Heller, c Leiby 27 stycznia 1885 r wyszła za Markusa Beckmanna, s Gabriela i Sary Nacha Fischlowicz, urodzonego 14 grudnia 1858 r w Krakowie. Okresowo mieszkali w Gdowie, tu rodziły się ich dzieci, 15 października 1885 ur Leon, 17 czerwca 1887 ur Beile (Barbara), potem wyjechali.

Hentshe, Hani Heller, c Leiby po kilku latach konkubinatu, 30 października 1890 poślubiła 34 letniego Salomona (Salmana) Löffelholza, s propinatorów z Trąbek, Mojżesza i Resli z Kleinmamnnów. Najpierw mieszkali pod nr 78 gdzie rodziły się ich pierwsze nieślubne dzieci, w lutym 1881 ur Gusta, zm 28 września 1881, 8 kwietnia 1882 ur bliźniaki, Chaim i Estera, Estera zm 2 sierpnia 1886, 15 kwietnia 1884 ur Löbl, 5 czerwca 1885 ur Amalia (Małka), 24 listopada 1886 ur Abraham, 28 lutego 1888 ur Sara, 21 stycznia 1889 ur Izaak, 13 czerwca 1890 ur Mirel, 16 listopada 1891 ur bliźniaki: Jakub i Józef, Józef zm 1 czerwca 1892, 8 lipca 1893 ur Dawid, zm 9 grudnia 1893, 3 czerwca 1895 ur Blüma, zm 2 sierpnia 1896, 5 maja 1897 ur Reisel, 6 czerwca 1898 ur Mojżesz.

Po legalizacji związku Löffelholzowie zamieszkali w centrum rynku, w zachodniej części zabudowań po dawnej poczcie gdowskiej. Wschodnią stronę zajęła blisko spokrewniona rodzina Taffetów. Salomon początkowo handlował drzewem, prowadził też gospodarstwo rolne, zbierał wiano żony na tzw. Czcidole, powiększył areał pola dokupując z parcelacji gdowskiego dworu. Löffelholzowie dostali również koncesję na wyszynk wina, choć początkowo uchwałą rady gminy z 22 lutego 1890 odmówiono jej ze względu na prosperujące w sąsiedztwie już takie dwa szynki.

[Markot Roman]

Zabudowania w rynku i przylegający doń duży ogród w 1897 r podzielono geodezyjnie a przy okazji uregulowano granice z sąsiadami Liebenheimerami. Zachodnią stronę budynku oznaczono nr 300, wschodnia pozostała pod starym nr 34. Z pierwotnej pb 47 wydzielono cztery części, dwie z nich pb 47/1 i 47/5 oraz ogród, pgr 78/1, 99/2 i 102 przeszły na własność Löffelholzów. Podmokłą część ogrodu od strony łapanowskiej drogi (pgr 78/1), zaraz po I wojnie światowej odkupił Piotr Chanek ze Stryszowej.
Anna Löffenholzowa zmarła będąc już wdową przed 1932 r. Starą chałupę przejęły w spadku dzieci, Adolf Löffenholz i Amalia Bernbachowa po 1/4 części, Sara Gottliebowa, Merli, Reisel i małoletnia Gustawa Löffelholzówny po 1/8 .

Reisel Löffelholz, c Salomona 14 kwietnia 1932 ur Karpel.

Wiekowa chałupa popadała w coraz większą w ruinę, aż w 1941 r spaliła się. Z holocaustu nikt nie ocalał z rodziny, parcelę przejęła krewna Sabina Hirschhautowa z Hellerów. Od niej nabył Józef Kaleta z Bilczyc-Rud ale przyciśnięty niedługo po wojnie wysokim domiarem podatkowym, nieruchomość odsprzedał Albinowi Pająkowi ze Zręczyc a ten Bolesławowi i Stanisławie Chankom.