Żydzi z Gdowa

[Markot Roman]

Poniżej metryka urodzenia Samuela Kemplera, a Rozalia (Rajsela) urodziła się 25 stycznia 1899 roku.

[Markot Roman]

W powyższych postach starałem się dociec, choć po części historię i genealogię rodzin, gdowskiej społeczności izraelickiej. Mianowicie: Liebenheimerów, Hellerów, Lehrfeldow, Löffelholzów, Taffetów, Kornfeldów, Bittnerów, Reüchów, Gelberów, Dereschewiczów, Jacöbowitzów, Goldbergerów, Windholzów, Seelenfreündów, Münzerów, Klagsbürnów, Stögerów, Leibelów, Fischgründów, Fruchthändlerów, Reismanów i Schächterów vel Sonnenscheinów. Do rozpracowania zostało jeszcze trochę rodzin: Adler, Büchsbaum, Borgennüht, Bronberger, Berwald, Bergknopf, Bodner, Dröhlich, Eisen, Einhorn, Ehrenhalt, Engländer, Flank, Feder, Gross, Grossman, Gottreich, Guttmann, Glückman, Goldman, Grünfeld, Grubner, Hoschander, Kleinmann, Kahlfard, Kempler, Kunz, Küchler, Künstlinger, Klinger, Landwirth, Lesser, Landsberg, Lieberman, Morgenbesser, Meinherd, Neuman, Nichthauser, Neüger, Perlberger, Pistol, Pfeffer, Rosenberg, Rottersman, Schlächter, Schliechkorn, Schmidt - Schmiedt, Stärnner, Stiel, Solländer, Sessler, Sternlicht, Schön, Silbermann, Trauberman, Weissberger, Weissberd, Wasserstrom, Weissmann, Windholz, Zimmerspitz, Zucker. Ta lista nazwisk nie jest ostateczną i jak łaskawość losu pozwoli, ich historią mogę zająć się dopiero za jakieś 2-3 lata. Moim zamiarem jest dokończenie tego wątku, jednak na razie brak na to czasu. Z jednym wyjątkiem, może w najbliższych dniach uda się poukładać zgromadzone informacje dotyczące rodziny Kemplerów i Rosenbergów. Swego czasu obiecałem to wnukom Altera, Chaima a słowa należy dotrzymywać.

[KEMDAN]

Thank you very much. We respectfully appreciate your effort.
Daniel Kempler and the Kertynski family, of the Gdow Kemplers.

[Markot Roman]

Rosenbergowie

Mojżesz Rosenberg, syn kupców Leiby i Racheli urodził się około 1835 roku w Chronowie, obecnie gmina Nowy Wiśnicz. 1 kwietnia 1894 roku oficjalnie poślubił Reisel Goldfinger urodzoną około 1840 roku w Proszówkach, c kupców Samuela Goldfingera i Feigel Goldberger. Wcześniej, trzydzieści kilka lat żyli w konkubinacie, w Marszowicach 15 lipca 1863 ur. Rachela, 12 grudnia 1864 ur. Leib, 15 lipca 1869 ur. Feigel. Oprócz nich byli jeszcze dwaj synowie z nieustaloną datą urodzenia: Samuel i Aron. Najpierw, z początkiem lat sześćdziesiątych, Rosenbergowie osiedli w Marszowicach gdzie rodziły się ich wszystkie dzieci. Dzierżawili karczmę na krzyżówce cesarskiego gościńca i starej drogi prowadzącej z Gdowa w kierunku niegowickiego kościoła. Tu co najmniej od 1800 roku stała dworska austeria, przez co do miejsca przylgnęła nazwa Usteria, Austeria, (z niem. wypić).

[Markot Roman]

Do Gdowa Rosenbergowie sprowadzili się około 1870-71 roku, od Fihauserów kupili dworską zagrodę (pb 154/1), zapisaną notarialnie na Reiselę z d. Goldfinger. Chałupę a za nią spichlerz postawiono około 1836 roku z myślą o kolejnej karczmie w okresie prężnego rozwoju Gdowa. Stała przy wylocie bocheńskiej drogi z rynku, po lewej stronie nad stawem. Na przełomie 50/60 lat parcelę nr 154 podzielono na dwie części. Wschodnią, zabudowaną oznaczono nr 154/1, z kościelnych metryk wiadomo, że co najmniej w latach 1860-64 szynkował tu Józef Bednarski rodem z Kunic, i jego żona Marianna Słabowska. Po nich okresowo mieszkali lokatorzy, m.in. rodzina Jakuba Rybaka spod nr 21. Na pustym kawałku, zachodniej części parceli nr 154/2, stanęła chałupa pod nr 230, którą około 1870 roku zakupili Jakub i Estera Schreiberowie, przebywający w Gdowie co najmniej od kilkunastu lat.

W izraelickiej metryce 31 stycznia 1889 roku, pod nr 245 w Gdowie, odnotowano zgon 75 letniego nauczyciela prywatnego Menka Rosenberga. Nie wiadomo czy łączyły go rodzinne związki z Mojżeszem Rosenbergiem, którego uchwałą gminy z 19 lutego 1877 roku, za opłatą 8 złr przyjęto urzędowo do miejscowej społeczności.

[Markot Roman]

Z zachowanego protokołu legalizacyjnego z 21 lipca 1886 roku wynika, iż Rosenbergowie prowadzili szynk do 1 września 1886 roku. Na kolejne 3 lata wydzierżawili go córce Racheli i jej konkubentowi Aronowi Leibelowi, tymczasowo zamieszkałemu wówczas w Bochni. W treści dzierżawnego kontraktu wymieniono najem realności nr 152 w Gdowie: stancji, spichlerza, piwnicy, przejścia przez stancję bokiem i szynku w tejże realności.

[Markot Roman]

Mojżesz Rosenberg zmarł 9 kwietnia 1911 roku, w wieku 76 lat a żona Reisel 23 stycznia 1915, przeżyła około 81 lat. Po śmierci nieruchomość przeszła w częściach na: syna Leiba, córki Rachelę i Feigel oraz czwórkę dzieci po nieżyjącym już wtedy Samuelu, (lwh 151). Siostry Rachela i Feigel Rosenbergówny na podstawie ugody w 1919 roku przekazały swoje części na rzecz brata Leiba Rosenberga.

Feigel Rosenberg, c Mojżesza 3 października 1897 roku wyszła za kupca Chaima, Altera Kemplera, wówczas dzierżawili w rynku połowę domu pod nr 144.
38 letnia Rachela Rosenberg, c Mojżesza 15 kwietnia 1902 roku wyszła za 40 letniego kupca Arona Leibela, s Jakuba i Reisel. Najpierw dzierżawili szynk od rodziców, potem u sąsiadów pod nr 230 prowadzili bławatny sklep by w sierpniu 1907 roku przenieść się do zakupionego w rynku domu z nr 105. Zajmowali się mieszanym handlem towarowym, prowadzili suchy magazyn żywności, handlowali też zbożem.

Trzej bracia Rosenbergowie byli kupcami, mieszkali pod nr 152, okresowo wynajmowali też izby w innych chałupach.
Löbl Rosenberg, s Mojżesza poślubił Feigel Löffelholz spod nr 105 ur. w 1868, c Jakuba i Rywki Seelenfreünd. 17 stycznia 1893 ur. Hirsch, zm. 1 czerwca 1896, 26 października 1894 ur. Reisel, 18 stycznia 1896 ur. Jakub, 10 grudnia 1897 ur. Abraham, 8 lutego 1899 ur. Chaim, zm. 28 maja 1899, 21 marca 1900 ur. Samuel, Seinwel, 5 lipca 1905 ur. Salomon, 6 listopada 1906 ur. Scheindel. Löbl Rosenberg był gdowskim przemysłowcem, z legalizacyjnych protokołów wiadomo, że miejscowym udzielał też pożyczek, 25 września 1901 roku pokwitował notarialnie gdowskiemu dłużnikowi (lwh 422), odbiór kwoty 376 koron (188 złr), 26 marca 1903 potwierdził pobór 84 złr 16 ct od dłużnika ze Zręczyc, (lwh 18, 254 i 307) a 19 lipca 1904 roku odebrał 50 złr długu od Benziona (Berka) Bergknopta spod nr 118.
Rozalia Rosenberg, c Löbla w grudniu 1911 roku zapowiedziała ślub z Chaimem Roth urodzonym w Myślenicach, s Izaaka, Wolfa i Gütel.
Aron Rosenberg, s Mojżesza poślubił Rachelę (-), 10 października 1887 ur. Estroim, 22 sierpnia 1888 ur. Reisel, 10 sierpnia 1890 ur. Güttel, 23 lutego 1892 ur. Chawa, 4 listopada 1893 ur. Feigel. Wszystkie dzieci pobierały naukę w gdowskiej szkole, w jej archiwum zachowały się arkusze świadectw.
Samuel Rosenberg, s Mojżesza z żony o nieustalonym imieniu posiadał czwórkę dzieci, 4 maja 1887 ur. Lieber, w (-) ur. Ewa, w (-) ur. Feigel, w (-) ur. Kalman. Samuel Rosenberg zmarł przed 1915 rokiem.

Po wyzwoleniu rodziny braci Rosenbergów wyjechały gdzieś z Gdowa, a zagrodę pod nr 152 w styczniu 1920 roku kupili Abraham i Salomea Küchlerowie. Mieszkali tu do sierpnia 1942 roku a po nich do chałupy wprowadziła się rodzina Gawinów. W maju 1946 roku przeprowadzili notarialne formalności zakupu realności od ocalałych z holocaustu spadkobierców, Salomei i Samuela Küchlerów i do tej pory tu mieszkają. Stara chałupa z nr 152 stała do około 2010 roku, obecnie został po niej pusty plac, nowy dom, odsunięty od ulicy wybudowano na początku 80 lat ub. wieku.

[Markot Roman]

Kemplerowie

Nazwisko Kempler przewija się w kilku dokumentach, w aktach notarialnych, w izraelickich metrykach czy gdowskich arkuszach szkolnych świadectw. W archiwalnych aktach sądowych znalazłem dwa fragmenty pism, 24 lutego 1860 roku przed dobczyckim sądem odbyła się rozprawa o 3 ćwierci żyta, które Maciejowi Bednarskiemu zalegał Joachim Kempler. W imieniu nieobecnego męża, żona Ettel przyznała się do winy i zadeklarowała zboże na kwotę 4 zł reńskich i 20 krajcarów, z dodatkiem 1, 05 złr na koszty sądowe. Sumę 5 zł 25 krajcarów zobowiązała się zapłacić na św. Wojciecha, do 23 kwietnia 1861 roku. W dawnym wykazie tego sądu widnieje lakoniczny wpis z datą 22 listopada 1860 roku o rozprawie Józefa Kemplera i Jana Billa z Krzesławic.

W izraelickich metrykach najwcześniej notowaną w Gdowie z Kemplerów jest ur. w Krakowie Sara, Feigel, c Izaaka Kemplera i Estery, żona Arona Klagsbürna spod nr 36. W tej chałupie 27 kwietnia 1887 roku, w wieku 50 lat zmarł Salomon Kempler, nie posiadający stałego zatrudnienia, być może brat Sary. Kolejna z gdowskich Kemplerów to Taube, córka propinatorów z Łąkty Górnej Jakuba Kemplera i Chany, żona szynkarza Joachima Fruchthändlera z Wisielówki pod nr 163. Żyła też przekupka Eige, c handlarzy Mojżesza, Leiby Kemplera i Greidel. Dwójka jej dzieci to: Schneidel ur. 13 lutego 1885 oraz Jezajasz, Aron ur. 16 listopada 1891, do ojcostwa przyznał się Hirsch Preiser. W Gdowie mieszkała również niejaka Feike Kempler, a córka Sara urodzona 5 sierpnia 1892 uczęszczała do miejscowej szkoły. Ponadto przy bocheńskiej drodze pod nr 272 mieszkała rodzina Noego Kemplera. W lipcu 1911 roku zakupił od Sonnenscheinów chałupinę (pb 176/5, pgr 462/5 i 462/9) a po dwóch latach, w sierpniu 1913 roku realność odsprzedał Annie Chmielkowej. W tym okresie dzieci Noego urodzone na Lubomierzu, Frymet 17 stycznia 1900, Majer ur. 17 maja 1901, Tauba ur. 24 października 1902 i Salomea ur. 8 września 1905, pobierały naukę w gdowskiej szkole.

Z tych dokumentów nie wynika jakoby któraś z wymienionych wyżej osób była spokrewniona z najbardziej znanym w Gdowie Kemplerem Alterem, Chaimem. Prawdopodobnie przybył z tarnowskiego, urodził się 10 lutego 1865 roku w Smęgorzowie, k/Dąbrowy Tarnowskiej, jako syn Jakuba i Mirel Künz. Trudnił się kupiectwem, handlował zbożem, w Gdowie osiedlił się około 1890 roku i związał z miejscową Feigel Rosenberg ur. 15 lipca 1869 w Marszowicach, c Mojżesza i Reisel (Rosen) Goldfinger. Rosenbergowie mieszkali pod nr 152 i prowadzili karczmę.

Kilka lat Kemplerowie żyli w nieformalnym związku, oficjalnie pobrali się dopiero 3 października 1897 roku w Gdowie. Tu urodziło się ich jedenaścioro dzieci: Sara, Salomea 5 sierpnia 1892, Samuel, Zeinwel ur. 17 października 1893, Salomon ur. 16 sierpnia 1895, Mirel ur. 29 października 1897, Reisel (Rozalia) ur. 25 stycznia 1899, 27 marca 1900 urodziły się bliźniaki - Frimet i Josef, Josef zmarł 2 października 1900, Rywka (Regina) ur. 6 września 1901, Jakub, Ascher ur. 26 lipca 1903, Abraham (Roman) ur. 4 maja 1905, Dawid ur. 15 kwietnia 1908 roku. Dokumenty notarialne z dobczyckej kancelarii nazywają Altera, Chaima Kemplera kupcem i przemysłowcem gdowskim. Udzielał pożyczek (niewielkich) zastawionych notarialnie realnościami kredytobiorców. Po ich spłaceniu w księgach wieczystych dokonywano ekstabulacyjnego wpisu, (anulowanie uprzedniego zapisu). Np. 23 kwietnia 1896 roku Alter, Chaim złożył podpis na kwicie 30 złr, dla spadkobierców realności po Jędrzeju Makselanie w Mierzniu, (lwh 48 i 86). Podobnie na kwicie z kwotą 103 koron i 12 halerzy z 24 kwietnia 1901 roku dla realności Jakuba i Marianny Bądków z Nieznanowic, (lwh 58). 9 czerwca 1908 roku potwierdził notarialnie odbiór 40 koron od Julianny Gomółkowej z Gdowa, (lwh 278).

[Markot Roman]

Od 1891 roku Kemplerowie wynajmowali w gdowskim rynku połowę domu pod nr 144 (pb 44). Był to duży, murowany z przestronnymi piwnicami dom, wzniesiony przez Szymona Jamkę z Grzybowej około 1835 roku w okresie gdowskiej prosperity a przeznaczony pod wynajem. Od początku dzierżawili go Żydzi Rottersmanowie i Grossowie prowadząc tu karczmę i sklep. Spadek po ojcu przejęły siostry, Wiktoria i Julianna Jamkówny, mieszkały po sąsiedzku a chałupę przy ulicy nadal wynajmowały kupcom. Młodzi Kemplerowie zajęli pomieszczenia po Rottersmanach, tu w 1892 roku urodziła się ich pierwsza córka Sara, Salomea. Potem na rok, dwa przenieśli się do Karola Korneckiego pod nr 246 przy krakowskiej drodze, gdzie w 1893 roku przyszedł na świat Samuel. W 1895 roku wrócili pod nr 144 i tu rodziły się pozostałe dzieci Kemplerów. Z Jamkami 14 kwietnia 1897 roku spisali notarialną umowę na pożyczkę 500 złr i wynajem domu na cztery lata, począwszy od 1 stycznia 1898 roku. Za udzielenie kredytu Wiktoria i Julianna wypuściły Alterowi Chaimowi Kemplerowi mieszkanie składające się ze sklepu, izby mieszkalnej, kuchenki, piwnicy i komórki na skład. Czynsz ustalono w wysokości 60 złr rocznie, potrącany z zaciągniętej pożyczki. W akcie szczegółowo ustalono zasady najmu mieszkania, m. in. wszelkie podatki i koszty remontu ponosiły Jamkówny, w wypadku pogorzeli w okresie dwóch miesięcy zobowiązały się odbudować dom i ponownie wynająć Kemplerom. Budynek ten 19 grudnia 1898 roku podkupił gdowski poczmistrz Józef Slósarczyk, (akt notarialny), ale nie mieszkał w nim. Nadal wynajmowali go Kemplerowie, 2 stycznia 1902 roku dokonano ekstabulacji ciążącego na siostrach długu 500 złr (1000 koron), Alter Chaim potwierdził to swoim podpisem w kancelarii dobczyckiego notariusza Kazimierza Więckowskiego.

[Markot Roman]

Pod nr 144 Kemplerowie mieszkali do lutego 1906 roku, do czasu kiedy obciążoną długiem 2068 koron na rzecz powiatowej kasy w Wieliczce, realność Ślósarczyków 22 lutego 1906 roku wykupił na publicznej licytacji zarządca jawczyckich dóbr Jan Skoda. Z aktu notarialnego wynika, iż początkowo nowy właściciel wymówił mieszkanie Kemplerom i jedną część domu wynajął Józefie Urbańskiej do 1 kwietnia 1907 roku, a drugą Ryfce Zimerspitzowej do 1 lipca 1907 roku. Ale 12 lipca 1906 roku realność nr 144 z przyległym ogrodem, za cenę 8000 koron nabyła Süssel Engländerowa. Kupująca zgodziła się dotrzymać warunków wynajmu mieszkań, uzgodnionych z poprzednim właścicielem Skodą.