Budynek zaprojektowano w stylu późnego baroku. Sala główna powstała poniżej poziomu ulicy, na planie kwadratu z architektoniczną bimą pośrodku. Na wschodniej ścianie znajduje się aron ha-kodesz, w którym kiedyś przechowywano zwoje Tory. Aron ha-kodesz zwieńczony jest drewnianymi tablicami dekalogu otoczonymi ornamentem. Ta dekoracja jest jedynym drewnianym elementem ocalałym z dawnego wyposażenia. Powyżej umieszczono dłonie w geście błogosławieństwa, które z kolei otacza roślinny ornament zwieńczony koroną.
Wnętrze sali ponad drzwiami i wnęką ołtarzową obiega trójkolorowy, bogato profilowany gzyms syryjski. Nad nim znajdują się arkady z namalowanymi tekstami hebrajskich modlitw odmawianych podczas świąt. Najstarsze na wschodniej ścianie pochodzą z XVIII, dalsze z XIX, a niektóre z XX wieku. Na obramowaniach umieszczono nazwiska fundatorów każdej z polichromii.
Przestrzeń wokół okien i ponad arkadami wypełniają stiukowe dekoracje pochodzące z drugiej połowy XVIII wieku. Znajdują się tam zarówno wizerunki zwierząt jak i bogate ornamenty roślinne. Zaś ponad gzymsem w medalionach namalowano znaki zodiaku w porządku kalendarzowym. Powyżej znajdują się obrazy przedstawiające żydowskie święta ułożone chronologicznie zgodnie ze znakami zodiaku. I tak na przykład ponad znakiem Bliźniąt odnajdziemy krajobraz pełen zieleni, który symbolizuje Święto Tygodni – Szawuot, podczas którego synagoga ozdabiana była zielonymi gałązkami.
Sala modlitewna zwieńczona jest sklepieniem kolebkowym i krzyżowym wspartym na czterech korynckich kolumnach połączonych arkadami. W przestrzeni między kolumnami umieszczono bimę. Bima pokryta jest polichromią z pocz. XX w. przedstawiającą sceny biblijne: kuszenie Adama w raju, Kaina i Abla, arkę Noego i ofiarę Izaaka oraz symbole: menorę i cztery korony na Torę.
Z południowo-zachodniej strony synagogi znajduje się mała sala zwana salą lubelską. Pomieszczenie służyło jako miejsce zebrań gminy oraz posiedzeń sądu rabinackiego. Była także salą do codziennych modlitw. Na sklepieniu sali lubelskiej zachowały się namalowane wizerunki zwierząt, m.in. lwa, jelenia, orła, a także hebrajskie inskrypcje.
Źródło: Wirtualny Sztetl
Z obiektem tym związana jest ciekawa legenda, w której chyba musi tkwić źdźbło prawdy:
Jest taka piękna, stara historia, opowiadana przez kolejne pokolenia łańcuckich Żydów. Otóż za czasów Icyka Lancutera, czyli Widzącego z Lublina, w święto Jom Kipur -jak zwykle - do synagogi tłumnie przybyli miejscowi Żydzi. Zdjęci grozą Jamim Noraim, poruszeni natchnionymi mowami rebego, wszyscy wpadli w religijne uniesienie, wznosząc swoje żarliwe modły, przepraszając i wybaczając sobie nawzajem. Siła ich pokuty była tak wielka, iż dotarła aż do nieba przed tron Wiekuistego. I pobłogosławił Haszem na długie lata synagogę i obiecał nie dopuścić do jej zniszczenia.
Źródło: Forum Żydów Polskich
Łańcucka synagoga rzeczywiście miała w ciągu stuleci wiele szczęścia. Pierwszy raz uniknęła zniszczenia w roku 1820, kiedy to pożar strawił prawie całe miasto.
Wiele dziesięcioleci później, we wrześniu 1939 roku, została podpalona przez Niemców. Dzięki interwencji hrabiego Alfreda Potockiego co prawda pożar dosyć szybko opanowano, jednak zniszczeniu uległa większość drewnianego wyposażenia oraz babiniec. Sztukaterie i polichromie ocalały.
Wypalony obiekt od roku 1942 był użytkowany jako magazyn na zboże i taki stan rzeczy trwał do roku 1956.
Następnie pojawiły się plany, by dawną świątynię rozebrać (rzekomo w celu pozyskania cegieł do odbudowy Warszawy), jednak dzięki stanowczej interwencji doktora Władysława Balickiego, regionalisty i lekarza medycyny, oraz Jana Micała, kierownika Wydziału Kultury łańcuckiej PRN, odstąpiono od tego pomysłu - takim sposobem bóżnica uniknęła zniszczenia już trzeci raz.
Ostatecznie pod koniec lat 60. XX wieku obiekt wpisano do rejestru zabytków (NID nr rej.: A-1022 z 10.04.1969), przeprowadzono niezbędne remonty, a wnętrze zaadaptowano na wystawę judaików, którą w sezonie letnim można podziwiać do dziś.
Zdjęcia wykonaliśmy w listopadzie 2016 roku.
Lokalizacja
