Jawczyce - kurhany kultury pucharów lejkowatych

[Karolina Kot]

W lesie na wzgórzu wznoszącym się nad małopolską wsią Jawczyce, leżącą przy drodze prowadzącej
z Wieliczki do Łapanowa, znajduje się niepozorna grupa kilkunastu kurhanów, pochodzących z epoki neolitu
i przypisywanych kulturze pucharów lejkowatych.

Odkryte zostały przez pana Piotra Galasa (1887-1975) w 1948 roku.
Największy z kopczyków, o średnicy wynoszącej ponad 20 metrów i wysokości jedynie 2 metrów, został przebadany przez archeologów.
Zbadano wówczas wewnątrz dwie jamy grobowe, datowane na epokę neolitu lub wczesnego brązu.
Położony nieco dalej, mniejszy kopiec, który również przebadano, zawierał pochówek szkieletowy, pochodzący prawdopodobnie z XI wieku. Pozostałości szkieletu miały głowę skierowaną na wschód.

Według danych zachowały się fragmenty mózgoczaszki, pojedyncze zęby oraz resztki obu kości udowych - czyli najtrwalsze części szkieletu.
Ekspertyza antropologiczna przeprowadzona w Zakładzie Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego wykazała, że były to najpewniej szczątki mężczyzny w starszym wieku.
W jamie grobowej, obok górnej części prawego uda zmarłego, leżał denar krzyżowy z XI wieku. Przy lewym udzie odkryto natomiast pozostałości przedmiotu żelaznego z tulejką i ostrzem.
W obrębie tego kopca znaleziono ponadto fragmenty górnej części naczynia wczesnośredniowiecznego z ornamentem w postaci poziomych żłobień.

Miejsce jest mroczne, trafić tam nie jest łatwo - kiedyś były kierunkowskazy, ale przegrały one w nierównej walce z czasem i wandalami.
Generalnie z głównej drogi prowadzącej do Łapanowa należy skręcić w Jawczycach w lewo. Gdy po prawej stronie pojawi się las, skręcamy dla odmiany w prawo, w polną drogę szutrową (mój Archimedes nie miał problemów z dojazdem).
Potem, pośród lasu, na rozwidleniu, znowu kierujemy się w prawo...
i wypatrujemy...takich niepozornych pagórków... w lesie... po prawej stronie. Dla ułatwienia dorzucam lokalizację na Wikimapii.
Jesienią rosną tam wspaniałe kurki (sprawdzilim i nie otrulim się).

Widok na LIDARze Geoportalu.

[Franek D.]

W lesie Jawczyc zachowało się ponad 20 kurhanów. Dwa największe zostały rozkopane przez archeologów i pozostawione w formie głębokich dołów. Podczas badań, w nasypie jednego wyróżniono 3 kompleksy nawarstwień: humus, zwietrzałą glinkę barwy brunatnej oraz zbitą glinkę o ciemniejszej barwie z białymi żyłkami. Pod warstwami nasypu odkryto wydrążoną w gliniastym calcu jamę ze szczątkami szkieletu.
Z innego kurhanu wystaje ku górze tajemnicza rura żółtej dreny?
Leżąca na Podgórzu Bocheńskim, porośnięta ciemnym lasem Jawecka Góra (304 m npm), prawdopodobnie już od czasów prehistorycznych wybierana była na miejsce pochówków, tak ciałopalnych jak i szkieletowych. Mogli tu grzebać swoich zmarłych przedstawiciele żyjących w okolicach kilku kolejnych kultur, od epoki kamienia gładzonego, aż po czasy chrystianizacji w średniowieczu. W sąsiedztwie kurhanów z Jawczyc, na terenie Liplasu i Wiatowic odnaleźć można kolejne kopce ziemne.

[Franek D.]

Teresa Kaczmarczyk w monografii historycznej "Ziemia Gdowska" podaje szczegółowy opis wyników badań archeologicznych, przeprowadzonych w 1984 r. przez Stację Archeologiczną Oddziału PAN w Krakowie:

"We wsi Jawczyce gm. Biskupice, na pograniczu z gm. Gdów, występują stanowiska grzebalne w ilości 18 tajemniczych kurhanów położonych w lesie jawczyckim, na szczycie wzgórza w odległości ok. 600 m od drogi Wieliczka – Gdów. Ostatnie badania zespołu nekropola jawczycko – wiatowickiego, wniosły zasadnicze elementy dla odtworzenia pradziejów ludności tych terenów.
Spośród znajdujących się tam kopców-mogił przebadano 3: w Jawczycach nr 2 i nr 15 oraz w Wiatowicach nr 4.
W największym kopcu nr 2 w Jawczycach znajdowały się drobne ułamki ceramiki oraz pozostałość 3 palenisk obrzędowych. Na poziomie gruntu odkryto 2 jamy grobowe, zawierające pochówki szkieletowe datowane na epokę neolitu lub wczesnego brązu. Jama pierwsza otoczona była rowkiem, na zewnątrz którego stwierdzono obecność śladów słupów świadczących o konstrukcji drewnianej otaczającej grób. Na dnie jamy znaleziono niekompletny szkielet i połamane kości. W jamie i jej otoczeniu odkryto naczynia gliniane i narzędzia krzemienne z okresu paleolitu, mezolitu i neolitu oraz kawałki węgla drzewnego. W jamie drugiej zalegał ułożony szkielet człowieka, być może płci męskiej z podkurczonymi kończynami dolnymi, ok. 180 cm wzrostu. Pod szkieletem znajdowała się cienka warstwa węgla drzewnego, bez śladów spalenia kości. Zmarły posiadał naszyjnik z kręgów rybich i 2 skręty drutu miedzianego lub brązowego oraz drobne fragmenty ceramiki. Pochówek ów jest datowany na XI w. i łączy w obrządku elementy pogańskie i chrześcijańskie. Obecnie na tym miejscu znajduje się kopiec z tablicą informacyjną dotyczącą znaleziska.
W odległości około 1,5 km od cmentarzyska jawczyckiego znajduje się zgrupowanie kilku kopców w Wiatowicach. Po przebadaniu jednego z nich stwierdzono, iż pochodzą prawdopodobnie z okresu wczesnego średniowiecza".

[Karolina Kot]

Zdjęcia nigdy nie oddadzą całego uroku tego miejsca, bo nie są trójwymiarowe.
Tak wyglądały kurhany w ostatnim dniu 2017 roku. Mocno zdumiała mnie obecność nowego kopca, usypanego współcześnie.

[Czech]

Znajdujący się na wschodnim krańcu stanowiska kurhanów wysoki kopiec, swoim stożkowym krztałtem psuje wyobrażenie o prehistorycznym miejscu.
Wyraźne ślady poprowadzonej do niego drogi dojazdowej sugerują współczesne jego pochodzenie. Czyżby tu ktoś wywiózł gruz do lasu?

[Karolina Kot]

Ale jak pięknie zawilcami porósł!
Niebawem będzie nie do odróżnienia od tych oryginalnych kurhanów.

[Czech]

Zawilce oraz inne prawdziwe kurhany

[Czech]

Na oryginalnych kurhanach ktoś pozostawił znicze

[Franek D.]

Gdy dziś pokazałem kurhany gościom z Francji stwierdzili, że to jakże ważne dla europejskiej historii miejsce powinno zostać odpowiednio udostępnione, oznakowane i opisane, a skupisko kurhanów uwidocznione poprzez wycinkę porastających na nich drzew.

[Franek D.]

Ćwierć kilometra dalej, w dość trudnym do odnalezienia miejscu znajduje się pojedynczy kurhan