Sosnowiec - sygnatury kamieniarzy na cmentarzu prawosławnym przy ul. Smutnej

[Karolina Kot]

Cmentarz prawosławny znajdujący się w sosnowieckiej dzielnicy zwanej Pogonią, przy ulicy Smutnej, jest jedną z najstarszych nekropolii w mieście, składową wielowyznaniowego kompleksu cmentarnego, który - poza omawianym obiektem - tworzą cmentarze katolicki, ewangelicki i żydowski.
Nekropolia prawosławna jest o tyle wyjątkowa, iż zachowała na swoim terenie najwięcej substancji zabytkowej i została w późniejszych latach przekształcona w najmniej odczuwalny sposób.
Do dziś przetrwało na jej terenie wiele kamiennych nagrobków, z których niektóre są zaiste wyjątkowe - mam tu przede wszystkim na myśli wybitne dzieło sztuki sepulkralnej, jakim jest niewątpliwie pomnik nagrobny Marii Brandenburg, żony dyrektora sosnowieckiej huty "Katarzyna", zmarłej w wyniku zawału serca.
Niestety, nie udało mi się wypatrzeć na nim sygnatury twórcy, w dostępnej literaturze doszukałam się jednak informacji, iż wykonano go najprawdopodobniej w Dreźnie.

Co ciekawe podpisów mistrzów kamieniarskich nie odnalazłam także na większości starszych grobowców, położonych w głębi cmentarza, niejednokrotnie porozbijanych, przewróconych i mocno zarośniętych bluszczem. Czyżbym nie szukała nazbyt dokładnie? Czyżby pochłonął je czas lub zieloność? A może nigdy ich na tych nagrobkach nie umieszczono?

Wątek niniejszy, z założenia poświęcony rzeźbiarskim sygnaturom, chciałabym uczynić jednocześnie swoistym katalogiem zabytkowych nagrobków, jakie można napotkać na omawianym cmentarzu. Swoją opowieść pozwolę sobie rozpocząć od wspomnianego już, przepięknego pomnika pani Brandenburg.

[Karolina Kot]

I przechodzimy do katalogu sygnatur rzeźbiarzy, a muszę przyznać, że w przypadku tego cmentarza jest on dość specyficzny - niejednokrotnie znane zagłębiowskie nazwiska mistrzów kamieniarstwa zapisano cyrylicą.
Tak się stało w przypadku tego uszkodzonego pomnika, pochodzącego z roku 1912. Wykonano go w zakładzie J. Zagórski i I. Hib z Sosnowca.

[Karolina Kot]

Nagrobek z 1927 roku, wykonany w Dąbrowie Górniczej, przez Franciszka Fochtmana:

[Karolina Kot]

Grobowiec z roku 1931, wykonany w sosnowieckiej pracowni Jana Zagórskiego:

[Karolina Kot]

Przepiękny grobowiec pochodzący z okresu międzywojennego, wykonany przez Franciszka Fochtmana z czerwonego piaskowca, zaopatrzony został w postać delikatnie uśmiechniętej i zapatrzonej w coś młodej kobiety.

[Karolina Kot]

Sygnaturę znajdującą się na nagrobku Michała Zubowicza, zmarłego w roku 1931, zauważyłam dosłownie kątem oka. Mało brakowało, a przeoczyłabym ją.

[Karolina Kot]

A oto stary krzyż kamienny z mocno już zatartymi inskrypcjami i umieszczonym na bocznej ścianie podpisem bytomskiego rzeźbiarza.
Z taką sygnaturą spotkałam się po raz pierwszy właśnie na tym cmentarzu.

[Karolina Kot]

Nagrobek Eljeny Sokołowej posiada zatartą datę śmierci. Powstał w pracowni kamieniarskiej E. Broniszewskiego.
Sygnaturę mistrza kamieniarskiego zapisano cyrylicą.

[Karolina Kot]

A tu mamy przepiękny nagrobek wykonany w pracowni L. Rosentala (trochę się nagłowiliśmy nad tym zapisem, ale ostatecznie Fala wpadł na to, że chodzi tu po prostu o nasz Będzin - na marginesie zaznaczę, że osiem lat nauki języka rosyjskiego poszło w moim przypadku "jak krew w piach").

[Karolina Kot]

A tu mamy taką małą zagadkę.
Nagrobek chyba rzeczywiście pochodzi z roku 1908, firma kamieniarska Zagórski i Hib powstała bowiem zaledwie rok wcześniej, jednak ktoś później przeprawił datę na epitafium na rok 1902.
Najpewniej osoba pochowana w tym miejscu spoczywała przez sześć lat pod prostym krzyżem, zanim doczekała się pięknego pomnika, niestety - z błędem w dacie zgonu. Dla mnie to jedyne sensowne wytłumaczenie tej niespotykanej historii.
I tak dobrze, że ta sygnatura twórców przetrwała ponad sto lat. Bardzo często podpisy rzeźbiarzy umieszczane na słupkach, takich jak ten prezentowany na zdjęciach, przepadały w miarę modernizacji i okrajania kwater, a czas bywał dla nich nieubłagany.