Gdów – pomnik na Rynku

[Franek D.]

Niespotykane!
Na pomniku w Gdowie są umieszczone dwa orły:
Po lewej większy, wiszący od 1985 r. (posadowienie i odsłonięcie pomnika) komunistyczny orzeł bez korony
Po prawej mniejszy z koroną, zawieszony w 1990 r. (wprowadzenie obowiązku przywrócenia Godła Rzeczypospolitej Polskiej w koronie).
Historycy zgodnie uważają, że orzeł bez korony jest symbolem PRL-u - powojennej Polski zamienionej przez Stalina z „pańskiej” Rzeczpospolitej na „robotniczo-chłopską” Ludową. Tzw. „Łysa wrona” jest przedstawiana jako przykład uzależnienia narodu oraz poniżenia jego dumnego godła poprzez zabranie mu odznaki niepodległości. Jakiekolwiek czczenie PRL-owskiego orła, uważane jest za przykład istnienia w lokalnym środowisku wpływowej „postkomuny”.

Pomnik w Rynku ma wiele innych wątków np.:
http://www.gazetagdowianin.pl/wiadomosc ... -pol-roku/

[Franek D.]

2 września 1985 r. Gazeta Krakowska zamieściła artykuł o uroczystym odsłonięciu w Gdowie pomnika upamiętniającego poległych i pomordowanych w latach II wojny światowej mieszkańców gminy.
Na pomnikowej tablicy umieszczono 95 polskich nazwisk.

Ówcześni fundatorzy pomnika zadecydowali, aby nie upamiętniać na nim ponad 600 nazwisk żydowskich mieszkańców gminy. I tak jest do dziś.

[Franek D.]

Od odsłonięcia pomnika w 1985 r., jako drugie na pomnikowej tablicy widniało nazwisko ppor. Jana Fitzkego - słynnego polskiego archeologa, kustosza Muzeum Wołyńskiego. Jan Fitzke urodził się w 1909 r. w Gdowie. Był synem miejscowego sekretarza Urzędu Gminy. Zginął w kwietniu 1940 r. zamordowany w Katyniu.

Pięć lat później, decyzją miejscowego Urzędu Gminy jego nazwisko zostało wymazane z miejscowej pamięci.
Gdy 13 kwietnia 1990 r. Związek Radziecki, po 50 latach zaprzeczania, przyznał się wreszcie do zbrodni katyńskiej - w Gdowie - z niezrozumiałego dla mnie powodu postanowiono zakleić "por. Jan Fitzke"!

[Franek D.]

Umieszczenie w 1985 r. nazwiska "por. Jan Fitzke" wynikało z istniejącego wówczas "przekonania", że polskich oficerów w Katyniu wymordowali Niemcy.
Po 5-u latach Fitzke nie pasował już do tytułu tablicy "...w walce z okupantem hitlerowskim" i postanowiono go zakleić!

Później dokonano jeszcze kilku innych zmian np:
Po interwencji rodziny, jako ostatnie dopisano nazwisko "ks. Stanisław Żyła" (dodam, że ksiądz proboszcz ze Stryszowa zginął w KL Auschwitz. Urodził się w Gdowie, był bratem mojej babci Walerii. Po studiach teologicznych zmienił nazwisko na Żeliwski i takie powinno figurować na tablicy).

[Franek D.]

Ważne!

Dziś 28 lipca 2016 r. o godz. 11:11 orzeł bez korony został zdemontowany!
Wkrótce na jego miejscu zawieszony zostanie nowy orzeł z koroną (wówczas wiszący po drugiej stronie pomnika dotychczasowy drugi orzeł z koroną też będzie zdemontowany).

Pamięć o mieszkańcach Gdowa, ofiarach II wojny światowej doczekała się po latach prawidłowego uhonorowania.
Przecież wszyscy oni zginęli nie przypuszczając, że kiedyś przy ich nazwiskach widniał będzie jakiś narzucony przez Stalina orzeł - analizując życie oraz dzień śmierć umieszczonych na tablicy 95 osób, łatwo jest udowodnić, że polegli oni jeszcze przed wprowadzeniem w PRL-u orła bez korony.
(...a kształt zdjętego w dniu dzisiejszym komunistycznego orła został wprowadzony ustawą z dnia 7 grudnia 1955 r...)

Demontaż z pomnika pierwszego, nieaktualnego orła wymagało zgody p. Kazimiery Szostak - spadkobierczyni nieżyjącego autora projektu pomnika, artysty plastyka Mieczysława Szostaka.

W następnej kolejności na tablicy pomnika pojawią się stosowne słowa upamiętniające mieszkańców Gdowa i okolic wyznania mojżeszowego, pomordowanych w latach 1939-45 przez okupanta hitlerowskiego.

[Karolina Kot]

No nareszcie!
Mam nadzieję, że nikt jednak starego orła nie wyrzuci, bo to pamiątka i - bądź co bądź - godło państwowe. Może kiedyś trafi on do lokalnej Izby Muzealnej - mam nadzieję, że takie miejsce w Gdowie powstanie.
Oj, byłoby co tam prezentować.

[Franek D.]

Po 20 latach od pierwszego protestu złożonego przez Stowarzyszenie Żołnierzy N.O.W. AK - Oddziału Partyzanckiego „Szczerbiec” (działającego w rejonie Gdowa w latach 1942-45), jak również po 10 latach starań miejscowych Strażników Czasu – cel został osiągnięty (chociaż tytuł tego wątku dalej jest aktualny).

Pozostała do zamieszczenia na pomniku informacja o wymordowaniu przez Niemców ponad 600 mieszkańców Gminy Gdów - obywateli Polski wyznania mojżeszowego.

Żydzi z Gdowa i okolic w większości zostali zgładzeni w komorach gazowych KL Bełżec w sierpniu 1942 r. Zginęli również w latach 1939–43 podczas wykonanych przez miejscowego gestapowca licznych egzekucji w samym Gdowie oraz w jego okolicach (Rynek, Dłużyzny, Zagórzany, Pauzyny- Fałkowice, Niezdów, Jałowcowa k. Dobczyc, Droginia).

Treść odpowiedniego napisu oraz jego miejsce na pomniku są właśnie dyskutowane.

Ponieważ trudno ustalić wszystkie imiona i nazwiska, padła propozycja, aby napis miał formę ogólną, mówiącą o mieszkańcach Gdowa - Ofiarach Holocaustu.

W formie podpowiedzi dokonałem konsultacji z żyjącymi potomkami gdowskich Żydów, po czym ustalony przez nich projekt tablicy dostarczyłem Władzom Gminy.

Proponowany przez potomków napis ma taką oto formę:

U góry:
symbol Gwiazdy Dawida (nie został zaakceptowany z obawy na prawdopodobieństwo zamazania go sprayem), lub symbol 7-ramiennej Menory.

Po środku napis:
„Pamięci żydowskiej społeczności Gdowa, unicestwionej w czasie Holocaustu przez hitlerowskich okupantów”

Na dole:
ת. נ . צ . ב. ה
są to pierwsze litery 29 wersetu z 25 rozdziału I Księgi Samuela, które u Żydów są umieszczane na dole macew. Czytane od prawej strony, mniej więcej oznaczają „Niech twoja dusza będzie dobrze zamknięta w zbiorze życia u Pana, Boga twego”

Proszę śledzących tę stronę o dyskusję nad treścią i miejscem proponowanego napisu. (trzeba się tylko u nas zarejestrować i zalogować)

[Franek D.]

Pięć hebrajskich liter umieszczanych w dolnej części żydowskiej macewy są symbolicznym napisem, podobnym do trzech łacińskich liter umieszczanych w dolnej części na katolickich pomnikach nagrobnych - "Requiescat In Pace" (niech spoczywa w pokoju).

[Karolina Kot]

Ten napis tłumaczy się mniej więcej tak:
"Niech jego dusza będzie związana w węzełku życia".

[Franek D.]

Ze strony Urzędu Gminy Gdów jest propozycja, by w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji, dokonać gruntownego remontu pomnika.
Planowana do 2018 r. przebudowa monumentu, ma objąć wymianę popękanych płyt lastriko, zastąpienie ich okładziną z piaskowca, demontaż mniejszego orła z koroną oraz wykonanie nowych tablic pamięci.

Tablice mają obejmować nazwiska mieszkańców Gminy Gdów, którzy polegli w walce lub zostali pomordowani - nie tylko w czasie II wojny światowej (co podaje obecna tablica) - ale i również podczas I wojny światowej oraz wcześniejszych powstań narodowych.
Na pomniku ma znaleźć się również tablica pamięci ok. 600 mieszkańców społeczności żydowskiej, wymordowanych w czasie Holocaustu.

Dzięki uwzględnieniu ofiar I wojny światowej, pomnik będzie nawiązywał do Odzyskania Niepodległości 1918 r.
Odbywają się przed nim gminne uroczystości obchodzenia Świąt Narodowych – 3-maja oraz 11-listopada.