Wieliczka - Miejsce Pamiętnej Barbórki

[Franek D.]

2 października 1943 r. gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie "O zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie". Od tej pory, za jakikolwiek czyn uznany za wymierzony w niemiecki ład i porządek, okupant przeprowadzał masowe egzekucje na ludności cywilnej. Na murach miast pojawiły się Afisze Śmierci, obwieszczające nazwiska osób skazanych i straconych…

W Wieliczce, przy ul. Dembowskiego, naprzeciwko warzelni soli jest pomnik z napisem "Bohaterom poległym za Ojczyznę zamordowanym przez hitlerowców w 1943 r". W tym miejscu, w odwecie za śmierć obywatela niemieckiego, hitlerowcy dokonali publicznej egzekucji 10 Polaków, przywiezionych z więzienia na Montelupich w Krakowie. Ta druga już, publiczna egzekucja w Wieliczce, była odwetem za przypadkową śmierć czeskiego volksdeutcha Emanuela Kesslera, komendanta kopalnianej straży przemysłowej. Kessler został postrzelony rano 2 grudnia, podczas próby odebrania mu pistoletu przez partyzanta z oddziału Błyskawica. Nieprzemyślana akcja miała być jednym ze sposobów dozbrajania się Armii Krajowej. Tymczasem nieszkodliwy komendant nie był objęty wyrokiem śmierci. Zmarł następnego dnia na zawał serca. Nazajutrz, 4 grudnia, w Barbórkę, przywieziono dziesięciu młodych więźniów z Montelupich i rozstrzelano u stóp nasypu kolejowego, na wprost warzelni soli. Nieistniejący już nasyp biegł ukośnie do ulicy, co widać jeszcze na zdjęciu lotniczym warzelni z 2003 r. Wyrok wykonano za przynależność do organizacji terrorystycznej i za nielegalne posiadanie broni na: Florianie Danielu z Gdowa, Stanisławie Wąsie ze Staniątek, Stefanie Słoczku z Woli Duchackiej, Tadeuszu Serkowskim z Krakowa, Józefie Rozpądku z Krakowa oraz na 5-u innych. Prawdopodobnie byli to Józef Pawłowski z Opatowic, Wojciech Wąstag z Krakowa, Adam Plata z Krakowa, Franciszek Tatara z Krakowa oraz Lech Łuczkowski z Krakowa, wszyscy za popieranie politycznych przestępców. Po wojnie, dla upamiętnienia tej tragedii, górnicy z Kopalni Soli w Wieliczce postawili w tym miejscu pomnik.
Od kilku lat, z inicjatywy p. Jadwigi Duda, prezesa Klubu Przyjaciół Wieliczki, pod pomnikiem odbywają się uroczystości upamiętniające kolejną rocznicę egzekucji. Zgromadzeni odmawiają modlitwę za zmarłych, składają pod pomnikiem wiązanki kwiatów i odśpiewują Jeszcze Polska nie zginęła. W 2013 r. prowadząca uroczystość przedstawiła historię tragicznych dni oraz odczytała treść Obwieszczenia i listę z Afiszu Śmierci. Zapamiętałem słowa: 4 grudnia na ulicy Krzyszkowskiej (ob. Dembowskiego) w Wieliczce wymordowano znowu publicznie dziesięciu skazańców, przywiezionych w tym celu z więzienia Montelupich w Krakowie, za podstępne zamordowanie niemieckiego obywatela. Zwraca się powtórnie uwagę, że każdy, kto pomaga bandytom, desantom i członkom organizacji terrorystycznym - na podstawie rozporządzenia z dnia 2.10.1943r. - zostanie skazany na śmierć. Głos zabrali również członkowie rodzin pomordowanych. Kuzyn wspominał postać rozstrzelanego tu pilota WP z września 39 r. późniejszego partyzanta AK Józefa Rozpądka, zaś piszący te słowa przybliżył postać pierwszego z listy, partyzanta AK z Gdowa Floriana Daniela. W 2014 r. o swoim wujku, wówczas 22 letnim Florianie, opowiadała zebranym jego siostrzenica.

[Franek D.]

We współczesnych opisach tamtego dnia egzekucji, powtarzane jest fałszywie określenie: "W odwecie za śmierć Kesslera, w Barbórkę przywieziono 10 więźniów z wiezienia Montelupich". Uważam, że takie zdanie jest niesprawiedliwe wobec rozstrzelanych tu polskich Patriotów. Przecież nie byli to żadni kryminaliści. Byli prawdziwymi bohaterami, wyjątkowo aktywnymi partyzantami, których co dopiero ujęto i uwięziono na Montelupich. W czasie okupacji, Niemcy w odwecie za działania polskich partyzantów wprowadzili natężony terror wobec ludności cywilnej. Poprzez aresztowanie żołnierzy ZWZ AK 23 listopada 43 r. w Podłężu, Niepołomicach i Gdowie, oraz późniejszą uliczną ich egzekucję w dniu 4 grudnia 43 r. w Wieliczce, metodą strachu próbowano stworzyć posłuszeństwo.

Znane są wspomnienia świadków egzekucji przy ul. Dembowskiego. Nieżyjąca już dziś Helena Dworak z domu Ziobro była pracownicą warzelni i wraz z innymi patrzyła z budynku przez okno. Wspominała, że przywiezieni z Motelupich byli młodymi chłopakami. Przed salwą, usłyszała jak jeden z nich krzyknął "Mamo ratuj!". Piotr Steg, jako 10 letni chłopak mieszkał z rodzicami w pobliskim budynku Turówki. Wspomina dziś, że przed egzekucją Niemcy nakazali wszystkim opuścić mieszkania i ustawić się 50 m od nasypu kolejowego, naprzeciwko kopalni. Więźniowie byli młodymi ludźmi w wieku od 18 do 23 lat. Mieli na sobie cywilne ubrania. Niemiecki żołnierz kazał im obrócić się w stronę nasypu. Potem nastąpiła egzekucja. Po niej Niemcy śmiali się i trzymali się pod boki.
Przypuszczalnie ciała rozstrzelanych wywieziono na teren pobliskiego obozu koncentracyjnego KL Płaszów, gdzie je pogrzebano, a później spalono, by zatrzeć ślady.

Pierwszy z "Afiszu Śmierci" Florian Daniel był partyzantem z Oddziału "Szczerbiec" Narodowej Organizacji Wojskowej, scalonej z Armią Krajową. Oddział stacjonował w leśnym dworku na Rasikach w Wolce Zręczyckiej k. Gdowa. Znajdujący się w pobliżu lasu dom Floriana Daniela i jego siostry Anny był punktem przerzutowym i miejscem kontaktowym dla oddziału. Florian Daniel przybrał pseudonim Ścigalski i od 1942 r. rozpoczął pełnić funkcję kierownika konspiracyjnej Młodzieżowej Organizacji Powiatowej Racibórz z siedzibą w Gdowie. Był również łącznikiem z miejscowym oddziałem BCh. W organizacji prowadził rekrutację nowych członków oraz działalność wywiadowczą i rozpoznawczą niemieckich konfidentów. Zdobywano broń, amunicję i środki finansowe, tworzono system łączności poprzez patrole terenowe. Sanitariuszką oddziału była starsza siostra Floriana - Anna. W maju 43 r. podczas akcji werbunkowej w Mszanie Dolnej aresztowano 2 partyzantów z oddziału. Podczas torturowania jeden z nich wydał 8-u członków swojej organizacji. 23 listopada 43 r. Gestapo aresztowało ukrywających się w Gdowie 3 partyzantów Floriana Daniela, Kazimierza Pieprzyka i Eugeniusza Szostaka. Zostali oni odstawieni do więzienia na Montelupich w Krakowie i szybko znaleźli się na Afiszach Śmierci. W następnym roku po egzekucji Floriana Daniela, Odział "Szczerbiec" pod dowództwem por. Lecha Masłowskiego ps. "Jerzy" aktywnie uczestniczył w akcji "Burza" walcząc w rejonie Łysiny i Wiśniowej. Wtedy też dwór na Rasikach służył partyzantom jako szpital polowy, którym opiekował się prof. dr chirurg Glatzel z Krakowa oraz dr Pszon z Gdowa. Dwór został spalony wraz z rannymi w środku partyzantami przez Ukraiński Legion Samoobrony, idący Niemcom na pomoc w stronę "Rzeczpospolitej Raciechowickiej".

Florian Daniel i Józef Rozpądek oddali swoją młodość dla Ojczyzny. Przy ich nazwiskach Niemcy kazali napisać, że byli terrorystami, którzy przeszkadzali niemieckiemu dziełu odbudowy.
Dziś - młodzi polscy żołnierze pomagają w dziele odbudowy Afganistanu - zwalczając miejscowych terrorystów.

[Franek D.]

W Wieliczce, w dniu Barbórki 4.12.2015 r. uczestniczyłem w obchodach kolejnej, 72 rocznicy egzekucji 10 Polaków. Tym razem pod pomnikiem zgromadziło się ponad 100 osób, w tym liczna młodzież z miejscowego LO im. Jana Matejki. Prowadząca uroczystość p. Jadwiga Duda przypomniała historię wydarzenia, po czym zgromadzeni odmówili modlitwę, odśpiewali "Jeszcze Polska nie zginęła" i złożyli kwiaty pod pomnikiem.

W drodze na uroczystość spotkałem w Gdowie starszego już pana Józefa Zagula. W rozmowie z nim dowiedziałem się, że doskonale pamięta tamten mroźny dzień 23 listopada 43 r., kiedy to gestapo aresztowało trzech jego kolegów z Oddziału Szczerbiec NOW - Armii Krajowej: Florka Daniela, Kazka Pieprzyka i Gienka Szostaka. Jako aktywni partyzanci, dla bezpieczeństwa swoich bliskich nie mieszkali w rodzinnych domach, lecz ukrywali się w pustych, pożydowskich budynkach w centrum Gdowa. Według p. Józefa zostali wydani przez jedną z mieszkanek Gdowa, za co stacjonujący w rejonie Sobolowa Oddział AK wykonał na niej wyrok śmierci.

[Franek D.]

Dziś, w 73 rocznicę egzekucji 10 Polaków, dokonanej przez Niemców przed warzelnią soli w Wieliczce w dzień Barbórki, w auli Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Matejki w Wieliczce odbył się Apel Poległych (podczas którego miałem okazję przybliżyć młodzieży postać Ścigalskiego - Floriana Daniela - pierwszego z Afiszu Śmierci).
Po apelu uczestnicy uroczystości, z za-cą burmistrza miasta na czele, udali się pod pomnik przy ul. Dembowskiego, gdzie po odmówieniu modlitwy i odśpiewaniu Hymnu Państwowego, złożyli wiązanki kwiatów i zapalili znicze.
Uroczystość rocznicową prowadziła p. Jadwiga Duda, prezes Klubu Przyjaciół Wieliczki.

Po uroczystości podzielono się kilkoma refleksjami z burmistrzem p. Rafałem Ślęczką:
1. Na pomniku nie ma umieszczonej tablicy z nazwiskami 10-u rozstrzelanych w tym miejscu Polaków, o co apelują ich rodziny.
2. Pomnik wymaga remontu. Dziś wyglądał przykro - oprócz dobrze prezentujących się trzech urn z ziemią z miejsc egzekucji. Z białego monumenty oraz 4 pachołków w wielu miejscach odchodzi płatami farba.
Pomnik jest oglądany przez tysiące mijających go wycieczek - znajduje się przy głównej trasie turystycznej, prowadzącej do kopalni soli w Wieliczce
3. Za pomnikiem ( w miejscu egzekucji?) stoi budynek z napisem TOALETY. Konieczne jest posadzenie tuż za pomnikiem ściany z iglaków, aby pomnik mógł godnie się prezentować. Jest to ważne dla historii miasta Miejsce Pamięci.

[Franek D.]

Józef Rozpądek oraz Florian Daniel, gdy ich rozstrzelano mieli po 23 lata. Pozostali straceni byli od nich jeszcze młodsi (19-21 lat).

Krewny Józefa Rozpądka, 87-letni dziś p. Władysław Rozpądek, przez szereg lat przyjeżdżał w to miejsce z Nowej Huty, by w rocznicę śmierci swojego kuzyna przykleić na pomniku ksero Afiszu Śmierci. W dniu dzisiejszym był na uroczystości pod pomnikiem.
Rodzina Floriana Daniela (siostra Anna Stopa i jej córka Alicja Salamon), przez lata składała kwiaty i zapalała znicze pod symbolicznym pomnikiem upamiętniającym ofiary II wojny światowej w Gdowie.
Rodzina straconego w nieznanym miejscu Kazimierza Pieprzyka (siostra Maryla Matuszyk, dziś 87 lat), składa kwiaty na jego symbolicznym grobie na cmentarzu parafialnym w Gdowie.

Do tej pory nie zostało ustalone, kto stał za wydaniem na Gestapo gdowskiej kryjówki trzech partyzantów AK: Floriana Daniela, Kazimierza Pieprzyka i Eugeniusza Szostaka. Jest podawanych kilka wersji, w tym mówiąca o wskazaniu ich meliny (mieszczącej się w pożydowskim domu) przez innego partyzanta z Gdowa.

[KrystianW]

Dzięki takim ludziom jak Jadwiga Duda nie zapomnimy o naszych bohaterach. Z inicjatywy p. Jadwigi w zeszły poniedziałek (05.12.2016r) odbyła się 73 rocznica egzekucji 10 Polaków z afiszu śmierci.

Uroczystość składała się z dwóch części. Pierwsza rozpoczęła się krótką, ale wzruszającą akademią przygotowaną przez zdolnych uczniów Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Matejki w Wieliczce. Po programie artystycznym głos zabrali między innymi Franciszek Daniel oraz Jadwiga Duda.

Piękny dzień niczym z bajki pozwolił by odbyła się druga część uroczystości. Wszyscy zebrani udali się na ul. Dembowskiego w pobliże miejsca gdzie dokonano tych jakże dramatycznych egzekucji w którym aktualnie znajduję się pomnik upamiętniający to wydarzenie. Zgromadzeni odśpiewali hymn Polski oraz pomodlili się za tragicznie zmarłych.

https://www.youtube.com/watch?v=K2C-oSQGuhw - krótki fragment spod pomnika przy ul. Dembowskiego

[Franek D.]

W 77 rocznicę Pamiętnej Barbórki w dniu 4.12.2020 pod odnowionym przez Miasto pomnikiem złożone zostały wiązanki kwiatów.
Jak co roku o godz.10-ej przy pomniku spotkała się Grupa Klubu Przyjaciół Wieliczki z prezesem Jadwigą Dudą. Kwiaty złożyli również przedstawiciele starostwa z v-ce starostą Henrykiem Gaworem oraz emeryt kopalni w mundurze górniczym Stanisław Dziedzic.
O o godz.12-tej wiązanki złożyli burmistrz Artur Kozioł i Cecylia Radoń z IPN
artykuł i galeria zdjęć https://dziennikpolski24.pl/wieliczka-o ... 5-15329384

[Michał A.]

A kiedyś tak: