Zator - kościół pw. św. Wojciecha i Jerzego

[Gatoma]

Kościół w Zatorze w powiecie oświęcimskim istniał już w XIII wieku, jako fundacja Benedyktynek ze Staniątek. Obecna świątynia wzniesiona została w stylu gotyckim około roku 1393, podczas drugiej lokacji miasta.

Kościół ten nie został jednak ukończony i przykryto go prowizorycznym, drewnianym stropem. Taki stan rzeczy trwał do 1766 roku, gdy strop się zawalił. Wtedy to powstało drewniane sklepienie pozorowane i barokowe arkady między nawami. W pierwszej połowie XIX wieku architekt Franciszek Maria Lanci przebudował świątynie w stylu neogotyckim. Nadbudowano wtedy wieżę, wzniesiono schodkowy szczyt oraz kruchtę zachodnią. W latach 1960-1973 przeprowadzono gruntowna restaurację świątyni. Zlikwidowano wówczas barokowe arkady międzynawowe i neogotycką kruchtę zachodnią. Obecnie nawę przykrywa sklepienie żelbetowe a prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe. W końcu XX wielu zamontowano nowe witraże.

Zasadnicza bryła kościoła ma plan nieregularny. Posiada mury z cegieł oraz podmurówkę z kamienia i szkarpy. Wieża kościoła umieszczona jest niesymetrycznie względem fasady. Korpus kościoła jest trzynawowy, halowy. Przy nawie znajduje się kruchta.

Na elewacji kościoła zachowało się wiele gotyckich detali. Między innymi maswerk z 1400 roku w dolnej kondygnacji wieży. Został tam przeniesiony, prawdopodobnie, z prezbiterium kościoła. Także niektóre portale, oraz okno fasady są gotyckie. Gotyckie jest także sklepienie prezbiterium oraz dolne partie kościoła.

We wnętrzu kościoła znajduje się kilka cennych elementów wyposażenia. Niestety nie mogłam kręcić się swobodnie po wnętrzu zbyt długo, ponieważ wkrótce miała rozpocząć się msza. Dlatego umknęła mojej uwadze brązowa chrzcielnicy z XV wieku. Jest jednak zdjęcie renesansowego ołtarza z 1521 roku, pochodzącego z katedry na Wawelu. Został tutaj sprowadzony przez Annę z Tyszkiewiczów Wąsowiczową, której zwłoki pochowane zostały w krypcie kościoła. W krypcie znaleźli pochówek także inni właściciele Zatora. Są to generał Stanisław Wąsowicz- adiutant Napoleona I i mąż wspomnianej Anny oraz Maurycy i Ludwika Potoccy.

Obok kościoła zachował się jeszcze jeden pomnik nagrobny. Ma on formę antycznego sarkofagu. Jest to domniemane miejsce pochówku księżnej Apolonii Poniatowskiej, żony bratanka ostatniego króla Polski. Obecnie sarkofag jest w dużej mierze rekonstrukcją.

[Jan Poszeptynski]

kilka moich:

[Gatoma]

Dodam zdjęcia archiwalne kościoła oraz podzielę się ciekawostką, o której niedawno się dowiedziałam.

Otóż do lat 50-tych XX wieku fasadę świątyni zdobiła płaskorzeźba z czerwonego marmuru - zaznaczyłam ją strzałką na drugim zdjęciu. Płaskorzeźba była półkolistym zwieńczeniem dawnego XVII - wiecznego nagrobka biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego z kaplicy św. Trójcy na Wawelu. Gdy w 1831 roku przebudowywano kaplicę, zmieniono także, częściowo, wygląd nagrobka. Zrezygnowano wówczas z półkolistego tympanonu, który Anna z Tyszkiewiczów Wąsowiczowa, fundatorka przebudowy kaplicy, poleciła przenieść do kościoła w Zatorze i umieścić na jego fasadzie. Przy okazji zmieniono herb na płaskorzeźbie. Pierwotny herb Lubicz biskupa Tylickiego zastąpiono herbem Łabędź Dunin Wąsowiczów.

Element dawnego nagrobka po wojnie przekazano do zbiorów wawelskich, gdzie można go oglądać na stałej wystawie " Wawel Zaginiony". Na tej samej wystawie znajdują się także fragmenty renesansowej nastawy ołtarzowej, które także były wmurowane w ścianę zewnętrzną kościoła w Zatorze, ale nie wiem gdzie dokładnie. Fragmenty nastawy zabrano na Wawel w tym samym czasie.

Jeszcze dodam zdjęcie gotyckiej chrzcielnicy, którą wypatrzyłam podczas ostatniej wizyty w kościele.

[Gatoma]

Jeszcze kilka zdjęć podczas ładnej pogody i kilka dodatkowych zdjęć wnętrza.