Wiatowice - zapomniany cmentarz kalwiński

[Karolina Kot]

We wsi Wiatowice, położonej w powiecie wielickim, w gminie Gdów, znajdował się niegdyś kalwiński zbór, umiejscowiony, wzorem podobnych galicyjskich obiektów tego typu, zapewne w miejscowym dworze. W jego sąsiedztwie istniał także nieduży cmentarzyk, po którym do dziś nie zachował się żaden ślad.
Wydawać by się mogło, że wiedza o dokładnej lokalizacji tej tajemniczej nekropolii przepadła na zawsze w pomroce dziejowej, tymczasem zaskakujące zdarzenie sprzed zaledwie kilku lat przywróciło lokalnej społeczności pamięć o tym miejscu.
Otóż pewnego dnia na niewielkim poletku, położonym u zbiegu dróg, pracował ciągnik rolniczy. W pewnym momencie coś głośno zgrzytnęło i koło maszyny dosłownie zapadło się pod ziemię. Okazało się, że ciężka maszyna natrafiła na niewidoczną, przysypaną glebą komorę grzebalną starego grobowca kalwińskiego. Zamykająca ją od góry płyta nie wytrzymała obciążenia i pękła, powodując osunięcie się traktora.

W październiku 2017 roku, wraz z mamą i tatą, ustaliliśmy na podstawie starych map oraz przeprowadzonego wywiadu terenowego lokalizację dawnego cmentarza. Okazało się, że miejsce pochówku splantowano, wyrównano, a odkrytą przypadkowo komorę grobową zasypano. Całe poletko prawdopodobnie nadal wykorzystywane jest jako pole uprawne i składowisko gruzu. Szkoda, że brakuje chociażby tablicy upamiętniającej pochowanych tu ludzi i informującej o niezwykłej i ciekawej historii tej małej wsi.

Lokalizacja cmentarza
Teren jest absolutnie ciekawy, warto dodać na przykład, iż po sąsiedzku z cmentarzykiem kalwińskim graniczy potwierdzona badaniami archeologicznymi osada pochodząca z epoki kamienia.

[Franek D.]

Włodzimierz Chorązki, w czekającej na publikację Monografii "Gmina Gdów" bardzo szczegółowo opisuje dzieje zboru i wspólnoty kalwińskiej w Wiatowicach.
Miałem możliwość zapoznać się z treścią tego opracowania.
Autor pisze w nim, że pod koniec XVI wieku w Wiatowicach istniał drewniany zbór ewangelicki, z którego korzystali właściciele pobliskich majątków (m.in. Niewiarowscy z Niewiarowa i Cikowscy z Wiatowic). Murowany zbór oraz dom pastora zostały zbudowane w 1626 roku przez Gołuchowskich, Dębickich oraz Żeleńskich. Wtedy też wokół zboru powstał cmentarz kalwiński, zwany przez miejscowych ariańskim. W XVIII wieku zbór oraz plebania były kilkakrotnie podpalane i niszczone przez parafian kościoła katolickiego z sąsiedniej Niegowici. W tym czasie leżące wokół Niegowici dwory kalwińskiej szlachty (Pierzchów, Nieznanowice, Niewiarów, Krakuszowice, Wiatowice, Liplas, Brzezie i Grodkowice) stały się schronieniem dla wyznawców kalwinizmu w Małopolsce. Pamiętano im to w 1846 roku, podczas rzezi galicyjskiej, gdy miejscowi chłopi w okrutny sposób mordowali właściciela Grodkowic Marcyjana Żeleńskiego oraz dziedzica Nieznanowic Henryka Kępińskiego i jego żonę Stefanię z Dębickich (wszyscy oni wcześniej przeszli na katolicyzm). Warto tu wspomnieć, że w roku 1794 u ewangelików Dębickich w Wiatowicach, przed przysięgą na krakowskim Rynku gościł Tadeusz Kościuszko. W tamtym czasie ze zboru oraz cmentarza korzystali osadnicy niemieccy z Lednicy k. Wieliczki.
W XIX wieku, po założeniu nekropolii w Łuczanowicach, z cmentarza wokół nieczynnego już zboru ekshumowano większość szczątków i przeniesiono do Łuczanowic. Ostatecznie w latach 80. XIX wieku wycięto drzewa i krzewy na cmentarzu, a jego teren wyrównano i zaorano.
Jak widać, kalwiński cmentarz w Wiatowicach istniał przez ponad 2,5 wieków.

[Markot Roman]

A w 1847 r na tym miejscu uprawiono już pole i wycinano krzaki.

[Franek D.]

Jak widać, teren dawnego cmentarza nadal jest grząski.

Włodzimierz Chorązki (UJ):
"Nie zachowała się jakakolwiek ikonografia wiatowickiego zboru, nie zachowały się także dokumenty tej jednoty. Od końca XVI w. do pocz. XIX w. w zborze posługę sprawowało co najmniej kilkunastu pastorów, a znamy z imienia i nazwiska zaledwie połowę".

[Bogumił]

Prezentowane zdjęcia kamieni, to gruz po zlikwidowanym podpiwniczeniu budynku z XX wieku.

[Karolina Kot]

Wyglądają na XX wiek.
Co ie zmienia faktu, że cmentarz gdzieś w tym miejscu był.

[Bogumił]

Tekst sugeruje, że zwykła kupa gruzu budowlanego jest pozostałością po cmentarzu co nie jest prawdą.

Może warto skorygować te informacje i usunąć zdjęcia?
Tak żeby nie wprowadzały w błąd.

[Karolina Kot]

Proponuję dokładniej przeczytać to, co napisałam:

We wsi Wiatowice (...) istniał także nieduży cmentarzyk, po którym do dziś nie zachował się żaden ślad.
Całe poletko prawdopodobnie nadal wykorzystywane jest jako pole uprawne i składowisko gruzu.

[Bogumił]

Trochę to dziwne, że zaraz obok są stanowiska archeologiczne kultury celtyckiej a nie ma żadnych stanowisk badawczych, które by dotyczyły zboru kalwińskiego.