Kilka słów o cieszyńskiej Młynówce:
Dzieje sztucznego kanału, jakim jest Młynówka Cieszyńska, sięgają najprawdopodobniej XVI wieku. Jednym z jej odcinków jest fosa – rów o charakterze obronnym, otaczający Wzgórze Zamkowe. Na sporządzonych w kwietniu 1647 r. do celów wojskowych rysunkach, uwidoczniona została fosa biorąca swój początek z rzeki Olzy i uchodząca do potoku Bobrówka – płynącego po wschodniej stronie Wzgórza Zamkowego prawobrzeżnego dopływu Olzy. Natomiast na najwcześniejszych zachowanych rycinach przedstawiających panoramę Cieszyna, czyli na miedziorytach Daniela Meissnera z 1637 r. oraz Mateusza Meriana z 1650 r., nie został uwidoczniony żaden element, który mógłby być identyfikowany jako Młynówka lub fosa obronna. Młynówka nie została uwidoczniona na anonimowym drzeworycie z 1720 r., pojawia się natomiast na anonimowym rysunku kolorowanym, którego powstanie datuje się po 1789 r. Nienazwany ciek wodny, którego przebieg odpowiada obecnej lokalizacji koryta Młynówki, został zaznaczony na planie Cieszyna z 1773 r., a także na odrębnym planie datowanym na 2 połowę XVIII w. (Panic, 1996).
Z najwcześniejszego okresu powstawania Młynówki zachowały się dokumenty pochodzące z I połowy XVI w., stwierdzające, iż Jan z Pernstejnu, opiekun i zarządca małoletniego księcia cieszyńskiego Wacława III Adama (1524-1579), zwolnił mieszczan cieszyńskich z obowiązku oczyszczania „przykopy młyńskiej” (Popiołek, 1916). Przykopa to nazwa rowu – który można identyfikować z fosą, otaczająca mury obronne miasta, powstałe początkiem XVI wieku – biegnącego od strony zachodnie miasta, równolegle do Olzy. Rów ten prowadził wodę do książęcego młyna prochowego znajdującego się pod zamkiem oraz do miejskiego młyna zbożowego, usytuowanego w rejonie obecnej ul. Młyńska Brama. Przebieg rowu odpowiada lokalizacji współczesnego koryta Młynówki, wzdłuż którego biegnie ulica Przykopa (Mrózek, 1969).
Od XVI wieku wzdłuż „przykopy młyńskiej”, czyli dzisiejszej Młynówki, osiedlali się rzemieślnicy – tkacze, garbarze, sukiennicy, białoskórnicy i kowale – wykorzystujący do swej działalności wodę tego cieku (Popiołek, 1916; Iwanek, 1973). Do dziś zachował się niewielki kompleks budynków pochodzących z XVIII i XIX w., do których można wejść po kładkach przerzuconych poprzez Młynówkę. Ten malowniczy odcinek współczesnej ul. Przykopa zyskał miano Cieszyńskiej Wenecji i jako miejsce szczególnie atrakcyjne jest opisywany w większości przewodników turystycznych po Cieszynie. Zarówno młyny wraz z Młynówką – czasem łączącą się z fosą wokół Wzgórza Zamkowego, czasem wpadającą bezpośrednio do Olzy – jak i zabudowania Cieszyńskiej Wenecji, pojawiają się na szeregu rycin pochodzących już z I połowy XVIII w., a także na przytoczonych już powyżej planach miasta z II połowy tegoż stulecia.
W XIX stuleciu powstało w Błogocicach, południowej dzielnicy Cieszyna, szereg obiektów przemysłowych związanych z Młynówką. Do nich należała m.in. elektrownia wodna, dostarczająca energię elektryczną do dworca kolejowego w lewobrzeżnej części Cieszyna – dziś jest to Czeski Cieszyn (Český Tĕšín, Republika Czeska). Po uruchomieniu w 1910 r. elektrowni miejskiej, obiekt ten zaczął tracić na znaczeniu i ostatecznie uległ likwidacji. Elektrownia wodna funkcjonowała także przy zabudowaniach dawnego młyna miejskiego, do 1939 r. będącego tzw. młynem Hochsteina (od nazwiska właściciela). W II połowie XX w. w obiektach młyna rozpoczęły działalność Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Juwenia”, a elektrownia wodna została zlikwidowana w 1965 r.
W II połowie XX w. z Młynówki korzystało szereg zakładów, czerpiąc z niej wodę do celów przemysłowych lub traktując ją jako odbiornik podczyszczonych ścieków i wód opadowych. Dodatkowo do Młynówki skierowane zostały wyloty z miejskiej kanalizacji deszczowej, a poprzez przelewy burzowe odprowadzany jest nadmiar wód opadowych z kanalizacji ogólnospławnej.
Młynówka jest sztucznym kanałem bez własnej zlewni. Pobór wody do Młynówki następuje z rzeki Olzy, w rejonie tzw. III-go jazu i dodatkowo z potoku Puńcówka. Ciek ten ma długość 3690 m, przy szerokości wahającej się od 2 do 11 m. Brzegi Młynówki na znacznej długości są umocnione palisadą drewnianą (dyliny świerkowe, przytwierdzone do pali drewnianych wbitych w dno cieku), murem kamiennym (najczęściej z kamienia łamanego na zaprawie cementowej) lub betonowym. W rejonie śluzy wpustowej na Olzie Młynówka rozdziela się na dwa koryta i biegnie początkowo przez tereny o charakterze rekreacyjno-sportowym. Jedna z odnóg – wschodnia, będąca właściwym kanałem Młynówki – graniczy między innymi z rezerwatem przyrody „Lasek Miejski nad Olzą” oraz z terenami proponowanymi do włączenia do rezerwatu. Na obszarze tym zachowały się także pozostałości trzeciego koryta Młynówki, której przebieg wyznaczają rosnące wzdłuż jej dawnych brzegów drzewa. Na odnodze lewej – zachodniej, spełniającej rolę kanału ulgi – zachowały się pozostałości dawnych kamiennych umocnień brzegowych, obecnie niszczonych przez drzewa. Na tym odcinku na Młynówce utworzono niewielki zalew kajakowy. Wody obu odcinków Młynówki niezależnie wpadają do Puńcówki. Łączna długość Młynówki od ujęcia na Olzie do ujścia do Puńcówki wynosi ok. 770 m.
Na odcinku o długości ok. 280 m wody obu odnóg Młynówki łączą się z wodami potoku Puńcówka. Następnie od kolejnej śluzy wpustowej koryto Młynówki stanowi zachodnią granicę rezerwatu przyrody „Lasek Miejski nad Puńcówką”. Przebiega wzdłuż wspomnianej powyżej ul. Przykopa, okala łukiem Wzgórze Zamkowe, przepływa przez tereny dwóch zakładów przemysłowych (Bracki Browar Zamkowy i Energetyka Cieszyńska), by zakończyć swój bieg ujściem do Bobrówki.
Aktualne zarządzanie Młynówką powierzono Spółce Wodnej dla Utrzymania Młynówki Cieszyńskiej, której członkami są: Gmina Cieszyn, zakłady przemysłowe i inne podmioty korzystające z wód tego cieku lub graniczące z korytem Młynówki.
Od lat 80. ubiegłego wieku Energetyka Cieszyńska Sp. z o.o. oraz kolejni prywatni właściciele budynków mieszczących dawne elektrownie wodne, podejmowali działania zmierzające do ich ponownego uruchomienia. Z szeregu opracowywanych w tym zakresie dokumentacji wynika, że uruchomienie MEW w którymś z istniejących obiektów wiązałby się ze znacznymi kosztami inwestycyjnymi. Na wysokość tych kosztów wpływa przede wszystkim konieczność przebudowy koryta Młynówki – głównie jego pogłębienie oraz uszczelnienia w celu ograniczenia przenikania wody na tereny sąsiednie. Dodatkowo sprawę komplikuje zarówno sąsiedztwo rezerwatów przyrody oraz wymogi stawiane przez służby ochrony zabytków. Ewentualne zabezpieczenie brzegów Młynówki nie mogłoby negatywnie wpływać zarówno na chronione w rezerwatach gatunki i zbiorowiska roślinne, jak i spowodować zmiany siedliskowe, natomiast służba ochrony zabytków warunkuje wydanie zgody na prowadzenie wszelkich prac w korycie Młynówki utrzymaniem dotychczasowego sposobu umocnienia brzegu palisadą drewnianą lub murem z kamienia łamanego.
Zmiany procesów technologicznych i upadek niektórych zakładów użytkujących wody Młynówki spowodowały, że od lat 90. XX wieku Młynówka Cieszyńska straciła swe znaczenie gospodarcze, a dalsze utrzymywanie kanału może być rozpatrywane jedynie w aspekcie jego znaczenia historycznego, krajobrazowego i przyrodniczego. Przede wszystkim Młynówka Cieszyńska jest obiektem o charakterze zabytkowym, której obecny przebieg na znacznych odcinakach nawiązuje do przebiegu dawnej fosy wraz ze zlokalizowanymi wzdłuż jej biegu budowlami zabytkowymi, zwłaszcza w rejonie Cieszyńskiej Wenecji. Młynówka Cieszyńska ma również duże znaczenie – głównie na odcinku początkowym – w kształtowaniu stosunków wodnych na obszarach przyległych terenów, w szczególności lasów łęgowych i grądowych rosnących w granicach rezerwatów przyrody i obszarów przyrodniczo cennych. Zachowane dwa obiekty małych elektrowni wodnych – odpowiednio odrestaurowane i wyposażone – oraz inne, czynne aktualnie urządzenia hydrotechniczne Młynówki (śluzy), mogą stanowić interesujący i atrakcyjny element trasy turystycznej, propagującej elementy tzw. turystyki industrialnej.
Źródło
Lokalizacja
