Strażnicy Czasu

W Koszarawie (pow. Żywiec) przy głównej drodze stoi pieczołowicie odnowiony przez nowych właścicieli przedwojenny dom. Dla starszych mieszkańców pozostaje w pamięci jako dawny Ośrodek Zdrowia z mieszkającą w nim i lubianą przez wszystkich panią Marią Sobańską. Wspominają też jej przykre pożegnanie z ukochaną wsią.

Przed II wojną światową w Koszarawie żyło 5 rodzin żydowskich: Glucksmanowie, Grynbergowie, Ringerowie oraz dwie rodziny Rozenthalów. Tutejsi Żydzi stanowili zaledwie 1% spośród 3,5 tys. mieszkańców wsi. Zajmowali się prowadzeniem sklepów i wyszynkiem. Cztery ich domy mieściły się w centrum wsi /w sąsiedztwie kościoła oraz przy skrzyżowaniu z drogą do Bystrej/, jeden zaś przy głównej drodze prowadzącej do Cichej.

Jesienią 1942 r. wszyscy koszarawscy Żydzi zostali wywiezieni do getta utworzonego na terenie browaru w Suchej Beskidzkiej. 8 maja 1943 r. Niemcy przeprowadzili akcję likwidacji getta. Dorosłych i dzieci ładowano na samochody i wywożono do KL Birkenau, młodych zaś pędzono na dworzec kolejowy i wywożono na roboty w głąb III Rzeszy.
Prawdopodobnie ten drugi los spotkał wówczas Miriam - bohaterkę tego wątku.

Kilka lat po wojnie Miriam – już jako pani Maria Sobańska - powróciła do Koszarawy, by wraz z mężem zamieszkać w rodzinnym domu przy głównej drodze. Tu urodziła syna, tu też wkrótce owdowiała. Dzięki swej życzliwości i otwartego sposobu bycia szybko została zaakceptowana przez współmieszkańców. Jej miły charakter wykreślił z pamięci wielu zakorzenioną przed laty niechęć do Żydów. Zwracano się do niej pieszczotliwie „Maryncia”.

Gdy na początku lat 60-tych ówczesna administracja postanowiła otworzyć oczekiwany we wsi Ośrodek Zdrowia, lokalizacja padła na dom pani Marii Sobańskiej. W nim znalazł się gabinet dla stałego lekarza, później też dla dentysty oraz gabinet zabiegowy z pielęgniarką. Pani Maria czynnie angażowała się w pracę Ośrodka, pomagając w recepcji, podczas zbiorowych szczepień szkolnych dzieci, jak również w utrzymaniu placówki w czystości.

Przychodnia u Sobańskiej istniała przez kilkanaście lat, do czasu wybudowania w centrum wsi okazałego, murowanego budynku nowego Ośrodka Zdrowia. Dziś pracuje w nim 2 lekarzy. Obecna Koszarawa liczy 2,5 tys. mieszkańców i jest jedną z najmniejszych gmin w Polsce - składa się z jednej wsi.

Na koniec przytaczane w rozmowach smutne wspomnienie o pani Marii, której zawrócił w głowie przyjezdny mężczyzna i za namową którego sprzedała dom i przekazała mu pieniądze.
Wkrótce została sama i biedna. Gdy po raz ostatni pojawiła się we wsi nikt jej za to nie krytykował, ale wszyscy szczerze współczuli. Podobno znalazła miejsce w jednym z DPS-ów.

Jeżeli Ktoś bliżej zna historię dawnego Ośrodka Zdrowia oraz jej mieszkanki – proszę o przekazanie wspomnień i sprostowanie błędów.

Gdy po wojnie p. Maria Sobańska wróciła do Koszarawy zamieszkała po prawej, południowej części rodzinnego domu.
Do drugiej połowy domu, po lewej stronie sieni wróciła jej kuzynka p. Schtuber-Duda, która po krótkim czasie wyjechała z mężem na poniemieckie "ziemie odzyskane".
W opuszczonej przez nią części, w dużej izbie pani Maria otworzyła "Bar u Sobańskiej", zaś w małej izbie gabinet stomatologiczny. Pracujący w nim dentysta posługiwał się wolnoobrotową wiertarką napędzaną kołowrotkiem nożnym.
"Bar u Sobańskiej" istniał do 1964 r do czasu otwarcia w budynku Ośrodka Zdrowia.

Jak widać od góry z nadajnikiem, dawny dom Sobańskiej ma obecnie wyjątkowo krótki dach.
Podczas przebudowy, część po Dudach została rozebrana i w miejscu sieni przyklejony ganek wejściowy.

Z zaczerpniętych ostatnio informacji:

Pani Maria/Miriam/ miała trzech mężów.
Za pierwszego Chatana, jako Kala wyszła za mąż jeszcze przed nastaniem Holocaustu. Zginął w Auschwitz-Birkenau wraz innymi koszarawskimi Żydami. Jej szczęśliwie udało się uratować.
Ukrywała się w sąsiadujących z Koszarawą Lachowicach, w leżącym pod lasem przysiółku Sobańskie. Tam przeszła na katolicyzm i wyszła drugi raz za mąż za starszego od siebie p. Sobańskiego. Po wojnie zamieszkali w Koszarawie. Miała z nim syna Wiktora nazywanego przez miejscowych „Wietorem”. Szybko też owdowiała.
Po latach, będąc już starszą osobą poznała pochodzącego ze wschodu Polski trzeciego „męża”. On to /jak potwierdzają informatorzy/ "zbałamucił ją" - sprzedała dom i oddała mu pieniądze. Wnet sama trafiła do jednego z przytułków, gdzie też zmarła.

W tych dniach w Koszarawie odsłonięto pomnik „W hołdzie mieszkańcom Koszarawy ofiarom działań wojennych 1939 - 1945”
W dolnej części tablicy umieszczono 4 nazwiska ofiar żydowskiego pochodzenia.

Do września 1942 r. w Koszarawie mieszkało ok. 30-tu Żydów, w tym rodziny Rozenthal, Ringer, Grynberg i Glucksman.
W maju 1943 r. Żydzi z Koszarawy zostali straceni w obozie koncentracyjnym KL Birkenau.