Gdów - cmentarz wojenny nr 375

Franek D.

Na końcu głównej alei cmentarza parafialnego w Gdowie, podczas jego rozbudowy została wydzielona część mieszcząca żołnierskie pochówki. Dla wielu Gdowian jest najważniejszym, lokalnym Miejscem Pamięci. U stóp kopca – mogiły 154 Powstańców Krakowskich, poległych w 1846 r., znajdują się 2 małe cmentarze wojenne: z I Wojny Światowej, na którym spoczywa 12 żołnierzy poległych w listopadzie i grudniu 1914 r. oraz z II Wojny Światowej, w którym jest pochowanych 8 żołnierzy WP, poległych we wrześniu 1939 r.

Cmentarz nr 375 z czasu Wielkiej Wojny został założony w 1916 r. wg. projektu architekta Gustawa Ludwiga z Moraw. Kwatera o wymiarach 10 x 6 m mieści 9 grobów. Dwa groby (1 i 9) są mogiłami zbiorowymi. Cmentarzyk ogrodzony jest betonowymi słupkami, połączonymi rurami. Na czołowej ścianie znajduje się kamienny krzyż wysokości 2,6 m z umieszczoną współcześnie tablicą "Cmentarz wojenny Gdów 1914-1915 KRIEGERFRIEDHOF Gdów" (kilka lat temu zasłaniały go rosnące po bokach iglaki). W promieniście ułożonych grobach spoczywa 11 (w innych źródłach 12) żołnierzy armii austro-węgierskiej oraz 1 żołnierz armii rosyjskiej. Na grobach ustawione są małe, żeliwne krzyże ozdobione wieńcami. Krzyże na 4 grobach mają rok 1914, a na 5 rok 1915. Mają wzór austriacki, jedynie ostatni po prawej stronie grób posiada krzyż prawosławny.

Są pewne nieścisłości dotyczące miejsc oraz nazwisk pochowanych na cmentarzu żołnierzy.
Jak pisze na innym forum Markov: (skrót) "Według Drogomira na cmentarzu spoczywa 13 żołnierzy, w tym 12 znanych i jeden nieznany. Poza ułanem Paulem Wojtowiczem z 1 Regimentu Ułanów, który zmarł w 1917 r. i został pochowany w grobie nr 12 (jego położenie jest niestety nieznane) oraz kapralem Franzem Koperą z krakowskiego 2 Regimentu Artylerii Fortecznej, który zmarł 2 stycznia 1915 r. i został pochowany w grobie nr 2 (drugim po lewej licząc od wejścia), wszyscy pozostali to ofiary ciężkich walk toczonych w tej okolicy w listopadzie i grudniu 1914 roku. Jeden pochowany na cmentarzu żołnierz rosyjski, szeregowy Avras Trochin ze 166 pułku piechoty, według Drogomira ma spoczywać w grobie nr 10 (pierwszym na prawo od furtki), tymczasem krzyż dwuramienny jest na innej mogile (w prawym tylnym narożu kwatery), która na planie nosi numer 7 i ma należeć do Josefa Walknera z III Regimentu Strzelców Cesarskich.
Przez prawie 60 lat cmentarzem opiekował się społecznie p. Tomasz Buda, za co został odznaczony przez prezydenta Austrii Złotym Krzyżem Zasługi".
(również austriackim Czarnym Krzyżem, przyznawanym dla opiekujących się grobami wojennymi).

Kiedy gdowskimi cmentarzami wojennymi opiekował się p. Tomasz Buda, zawsze dbał, by we Wszystkich Świętych oraz przy każdej ważnej uroczystości rocznicowej, na kwaterze wystawione były warty honorowe harcerzy. Podobnie przez kolejne 20 lat (po śmierci Tomasza Budy) cmentarzami wojennymi opiekował się społecznie p. Tadeusz Kulig, emerytowany dyrektor miejscowego liceum.

Franek D. · Postautor: **Franek D.** » czwartek 21 sty 2016, 18:02

Przypuszczam, że rozkład grobów na cmentarzu wojennym w Gdowie uległ zmianie na skutek dawnej, nieznanej mi renowacji. W opisach oryginalnego projektu wymienia się 11 grobów (plus 12 dodany w 1917 r.), natomiast obecnie jest ich tylko 9. Na wprost furtki, po obu bokach środkowego grobu znajduje się dużo wolnego miejsca. Może pierwotnie stał tu grób nr 1 oraz grób nr 10 (ten z ciałem Rosjanina)?

Pokusiłem się o wykonanie szkicu z aktualnym układem grobów.
Jest 5 krzyży z datą "1915", 3 krzyże z "1914" oraz stojący w rogu 1 krzyż prawosławny, też z datą "1914".

Franek D. · Postautor: **Franek D.** » czwartek 21 sty 2016, 23:06

Owe 5 krzyży z datą "1915" postawione na grobach tych, co polegli w grudniu 1914 r., jak również kształt odlanych z betonu ram nagrobków, wyraźnie sugerują zmiany pierwotnego układu cmentarza.

Liczba grobów mogła się zmniejszyć już w 1917 r. podczas pochówku w nieznanym grobie nr 12 ułana Paula Wojtowicza.

Na str. http://www.cmentarze1wojny.freehost.pl/broch.html autor podpowiada inne okresy czasu, sprzyjające zmianom na cmentarzu (fragmenty):

"Po odzyskaniu niepodległości państwo polskie przejęło z rąk austriackich opiekę nad galicyjskimi cmentarzami wojennymi. W lutym 1919 r. powołano Wojskowy Urząd Opieki nad Grobami Wojennymi, którego zadaniem była konserwacja cmentarzy oraz prowadzenie i uzupełnianie ewidencji poległych. Wkrótce rozpoczęto drobne prace remontowe, a w połowie lat 30-ch przeprowadzono akcję remontów cmentarzy. Jak pisze Jerzy Drogomir, w tym czasie Wojskowy Urząd dysponował dokładnymi wykazami poległych, planami cmentarzy oraz mapami usytuowania grobów.

Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległa znaczna część tej dokumentacji. W latach 1940-42, pewne prace konserwacyjne były prowadzone przez Niemców.

Po wojnie dla zachodniogalicyjskich grobów bohaterów nastąpiła hekatomba. Okrucieństwa II wojny światowej nie sprzyjały manifestowaniu opieki nad pamiątkami z I wojny światowej. „Wielka Wojna” okazała się zbyt mała. Nie sprzyjały opiece niemieckie pochodzenie nagrobków oraz język tablic i napisów na grobach. Po pewnym czasie zaniedbanymi obiektami próbowały opiekować się szkoły i zakłady pracy. Za pomocą skromnych środków, często jedynie pracą własnych rąk porządkowano mogiły, koszono trawy, wycinano chaszcze i zarośla.

Czasem robili to kombatanci - jak np. pan Tomasz Buda, mieszkaniec Gdowa".

Franek D. · Postautor: **Franek D.** » niedziela 21 lut 2016, 21:06

Od kilku lat cmentarz jest starannie zadbany. Jest to zasługa uczniów Szkoły Podstawowej w Gdowie, jak również władz gminnych oraz anonimowych społeczników. Wcześniej, po śmierci Tadeusza Kuliga (+2008), przez pewien czas cmentarz był porządkowany jedynie raz w roku, przed Wszystkimi Świętymi.

Franek D. · Postautor: **Franek D.** » niedziela 28 lut 2016, 20:10

W 1966 r. przy okazji 50 rocznicy utworzenia w Gdowie cmentarza wojennego nr 375, jak również 120 rocznicy Bitwy pod Gdowem i 60 rocznicy odsłonięcia pomnika na kopcu-mogile Powstańców Krakowskich - z inicjatywy Tomasza Budy - miejscowy Urząd Gromadzkiej Rady Narodowej przeprowadził remont obu Miejsc Pamięci.
Osuwający się kopiec został odpowiednio wzmocniony, z jego prawej strony wytyczono jedną, konkretną ścieżkę prowadzącą na szczyt. U stóp kopca ustawiono ozdobne kwietniki i kamienny znicz.
Podobny remont dotyczył przyniszczonego już cmentarza z I wojny światowej. Naprawiono jego ogrodzenie montując w nim nowe, metalowe rury, nową bramkę oraz nakładając na słupki nowe betonowe czapki. Pod centralnym krzyżem zamontowano tablicę.
Prawdopodobnie wówczas też doszło do zmiany liczby grobów z pierwotnych 12 na obecne 9, jak również do zamontowania na nich w miejscu zniszczonych przez korozję krzyży z liczbą 1914, innych pozyskanych krzyży z niepasującą liczbą 1915.
Po zakończeniu prac remontowych, pod kopcem oraz przed cmentarzem wojennym nr 375 odbyła się wielka uroczystość z udziałem żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. W tej pamiętanej do dziś manifestacji uczestniczyło kilkuset mieszkańców, w tym liczna młodzież szkolna.

W tym tygodniu cmentarz wojenny został starannie wysprzątany. Właśnie przypada 100 lecie jego założenia.
Dziś pod kopcem- mogiłą Powstańców Krakowskich, z inicjatywy miejscowego Urzędu Gminy odbyła się uroczystość upamiętniająca 170 rocznicę Bitwy pod Gdowem.

Franek D. · Postautor: **Franek D.** » niedziela 26 lut 2017, 23:45

Otrzymałem dziś od przyjaciela informację o 3 żołnierzach zmarłych w szpitalu polowym Nr 6/XI w Gdowie (budynek szkoły) w grudniu 1914 r. i pochowanych na tutejszym cmentarzu wojennym:
Okazuje się, że połowa żołnierzy spoczywających na tym cmentarzu ma polsko brzmiące nazwiska: Kopera, Marczuk, Wójtowicz, Woronowski.
(znam do tej pory 8 z 13 nazwisk: Peter Holdon, Franz Kopera, Jerzy Marczuk, Johann Schnoll, Avras Trochin, Josef Walkner, Paul Wojtowicz, Grzegorz Woronowski).