Gdów – groby legionistów

[Franek D.]

Podczas Wielkiej Wojny przez Legiony Polskie przeszło blisko 30 tys. żołnierzy. Wielu z nich zginęło, wielu zostało inwalidami. Pozostali stali się bazą powstającego Wojska Polskiego w odrodzonej Ojczyźnie („Legiony Polskie” Tadeusz Kulig 2006).

O ofiarnym udziale Legionistów świadczy lista kilkuset chorych, rannych, zabitych i zaginionych - do kwietnia 1915 r. file:///C:/Users/admin/Desktop/I_120_1_399a.pdf
Groby poległych rozrzucone są na wielu cmentarzach wojskowych z I wojny światowej.

Postanowiłem odszukać na cmentarzu parafialnym w Gdowie groby miejscowych legionistów – tych, którzy szczęśliwie powrócili z wojny i zmarli w późniejszym okresie:

(wstęp) W 1913 r. w Gdowie został założony Oddział Polskich Drużyn Strzeleckich. Prezesem został kierownik miejscowej szkoły Konstanty Jasielski, zaś instruktorem i komendantem Jan Banaś. W szkoleniu oraz ćwiczeniach polowych uczestniczyło 34 członków.
Na początku I wojny światowej, 10 sierpnia 1914 r. wyruszyło z Gdowa do Legionów Piłsudskiego 3 członków Drużyny Strzeleckiej:
Stefan Gomułka, Piotr Kulma i Stanisław Zastawniak (w tym czasie inni członkowie/założyciele gdowskiego Strzelca zostali powołani do armii CK Austro-Węgierskiej: Konstanty Jasielski, Jan Banaś, Michał Grażyński, Stanisław Chanek, Władysław Matuszyk, Władysław Stasiak, Antoni Pieprzyk, Wojciech Pieprzyk)

Na budynku „starej” Szkoły Podstawowej w Gdowie umieszczona jest dziś tablica upamiętniająca wymarsz do Legionów Piłsudskiego członków miejscowej Drużyny Strzeleckiej.

Miesiąc później, 6 września 1914 r. z placu szkolnego w Gdowie wyruszył do Legionów oddział 15 członków Drużyny Strzeleckiej:
Franciszek Wójtowicz (komendant oddziału), Jan Sobczyk, Józef Banaś, Andrzej Stańczyk, Karol Kopera, Jan Bryksy, Stanisław Rybak, Jan Zastawniak, Józef Korniak, Franciszek Owsianka, Stanisław Piech, Stanisław Surma, Jan Wojas, Franciszek Pacek, Leonard Dudzik.

(…) Po mszy św. w kościele, młodzi chłopcy w wieku do 20 lat zostali uroczyście pożegnani przez zgromadzony na placu przed Szkołą Ludową tłum mieszkańców Gdowa. Po wysłuchaniu przemówień wygłoszonych przez Franciszka Zastawnika oraz ks. proboszcza Jana Smółkę, wszyscy odśpiewali pieśń "Boże coś Polskę" /Przed Twe oblicze zanosim błaganie Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie/. Następnie oddział gdowskich legionistów został zaopatrzony we wszystkie przybory potrzebne na wojnie, ufundowane ze składek miejscowej ludności. Z zebranych pieniędzy udzielono również zapomogi rodzinom legionistów. Na koniec odśpiewano „Jeszcze Polska nie zginęła”, po czym legioniści ruszyli w kierunku Krakowa, śpiewając pieśń „Hej strzelcy wraz” (…)

Z wojny nie powrócił (widniejący na tablicy) Andrzej Stańczyk ur. 1894 r. w Gdowie, z zawodu stolarz. Był starszym szeregowym 2.pp Legionów Polskich. Służył w 1.kompanii I baonu 2.pp LP. Poległ 11 maja 1915 r. w Rżawienicach. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

W późniejszym czasie wstąpiło do Legionów kilku kolejnych gdowskich Strzelców w tym:
Wiekierak Józef ur. 1887 r. w Gdowie - szeregowy 9.kompanii 3.pp Legionów Polskich. Poległ 28 października 1914 r. w okolicach Dęblina.
Kaczor Władysław ur. 1896 r. w Gdowie, syn Jakuba, z zawodu piekarz - szeregowy 7.kompanii 3.pp Legionów Polskich. Poległ podczas kampanii wołyńskiej 3 sierpnia 1916 r. w bitwie pod Sitowiczami.
Heller Izrael ur. 1897 r. w Gdowie, syn Mojżesza (narodowość żydowska), z zawodu kupiec - służył w 10. komp. III baonu 3. pp II Brygady. W lipcu 1915 r. w czasie walk pod Rarańczą został ranny. Po odzyskaniu niepodległości do 1921 r. służył w WP. Zginął w getcie w Tarnowie w 1943 r. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości.

(rozwinięcie) na cmentarzu parafialnym w Gdowie odnaleźć można groby gdowskich legionistów zmarłych w późniejszym okresie. Oto pierwszy z nich:
Przy głównej alei, w sąsiedztwie cmentarnej kaplicy jest udekorowany biało-czerwoną flagą grób Leonarda Dudzika ur. 1893 r. w Stryszowej k. Gdowa. Był jednym z 18-u widniejących na tablicy legionistów, których wymarsz wcześniej opisałem. W okresie międzywojennym, jako zawodowy żołnierz WP pełnił służbę w Warszawie.

[Franek D.]

Mój przyjaciel Markot Roman pokazał mi na gdowskim cmentarzu grób kolejnego legionisty Jana Sobczyka.
Romek kilka lat temu tak pisał o nim :

Na ul. Krakowskiej pod nr 20, przy Rynku, na przeciwko Policji jest GS-owski sklep chemiczny nazywany do dziś „U Sobczyka”. Nazwa wywodzi się od nazwiska pierwszego właściciela mieszczącej sklep piętrowej kamienicy.
Jan Sobczyk urodził się w 1891 r. na folwarku nazywanym w Bilczycach „Sobczykówką”. Był jedynym potomkiem z drugiego małżeństwa Wojciecha i Katarzyny Gackowiec pochodzącej z Olszówki. Po śmierci ojca w 1898 r. został właścicielem sporego majątku. Ok. 1906 r. wyjechał na naukę do Wiednia, by od 1910 r. samodzielnie prowadzić gospodarstwo.

Należał do Drużyny Strzeleckiej. W gronie 15 ochotników 06.09.1914 r. wyruszył z oddziałem spod szkoły w Gdowie do Legionów Piłsudskiego. Jakie były losy wojenne Sobczyka nie udało się ustalić, prawdopodobnie był gdzieś na południu Europy.

Kiedy poślubił Marię Bujakównę z Lubomierza, sprzedał w 1924 r. 4 ha pola na Nowej Wsi, zakupił w Gdowie przy rynku, małą parcelkę nr 118 i rozpoczął budowę piętrowego domu. Pod budynkiem poprowadzony jest stary przepust odprowadzający kiedyś wodę z obniżenia po wschodniej stronie gościńca. Na parterze Sobczyk założył, konkurencyjny sklep wielobranżowy a na piętrze mieszkał z żoną i służącą Andzią z Grzybowej. Handlował towarami spożywczymi i przemysłowymi, zatrudniał 7 subiektów. Sprowadził nawet fiskalną kasą, którą obsługiwała Zofia Matuszyk. Towary ze składów na zaopatrzenie sklepu, dowoził końmi Andrzej Kaleta pochodzący z Bilczyc, sąsiad Sobczyka a potem gdowianin.
Utrzymywał bliskie stosunki z dziedzicem Bilczyc, na ślubnym zdjęciu Witymir i Janina Kopaczyńscy siedzą po bokach młodej pary. Ale nie zostawił potomka i rozszedł się z żoną. Z pomocą najemnych robotników nadal prowadził folwark, brygadzistą został sąsiad Piotr Stolec, potem jego syn Stanisław, w polu orali Kucie z Gdowa.

W czasie II wojny Jan Sobczyk był nieujawnionym członkiem oddziału AK w Gdowie, dobrze znał się z Marianem Szostakiem, ps „Mariańcio”. Posiadał broń, po cichu wspomagał materialnie prawdziwych partyzantów i młodzieżową organizację NOW. Po eksterminacji Żydów, prowadził rozlewnię piwa przy ul. Bocheńskiej w Rynku. Był przeciwnikiem nowego, powojennego porządku, bezpieka wielokrotne rekwirowała jego towary w magazynach. Nękany, sprzedał najpierw sklep, potem folwark w Bilczycach i przeniósł się do Krakowa. Był prawym człowiekiem ale o trudnym i wymagającym charakterze.

Zmarł w 1955 r. Zgodnie z jego wolą został pochowany na cmentarzu w Gdowie. Na skromnym grobie napisano „przeszedł dobrze czyniąc”.

[Czech]

Na grobie Leonarda Dudzika staraniem jego potomków (państwa Kozów) umieszczona została stosowna tablica: