Kraków – wille przy ulicy Jana Zamoyskiego

[Franek D.]

Pracując kilka lat temu blisko Ronda Matecznego, mijałem codziennie ruiny wielkich drewnianych willi. Wyobrażałem wtedy sobie, że zostaną pięknie odrestaurowane i będą tworzyć skansen z izbami muzealnymi.

W nocy z 20 na 21 listopada 2012 r. spłonęła doszczętnie jedna z nich, ta która była w dobrym stanie - Zamoyskiego nr 83.
Z czasem rozebrano również stojącą obok, tą z dziurawym dachem – Zamoyskiego 81.

Obecnie na zarośniętym chwastami placu, trudno odnaleźć jakiekolwiek ślady po wysokich, murowanych piwnicach.
Pozostała jedynie ta sama, wielka tablica reklamowa.

Dziś powracam do drażliwego tematu pięknych willi przy Matecznym, o których ktoś swego czasu powiedział takie oto prorocze słowa:
"Czuję, że domy spłoną pewniej zimnej, ciemnej nocy. Mają zbyt dobrą lokalizację i zbyt wiele pieniędzy pochłonie ich remont. Pożary niewygodnych zabytków to bardzo modna procedura w naszym kraju"

[Franek D.]

W 2011 r. pisałem o tym miejscu:

Przy Rondzie Matecznego, naprzeciwko słynnego kiedyś kąpieliska, straszą swoją ruiną dwa okazałe, drewniane domy. Podpiwniczone wille z bali, z pokojami na poddaszu, zostały zbudowane ok. 1920 r. Sądząc po kształcie dachów oraz po szczególe ciesielskim na filarach, musiały powstać gdzieś w okolicach Lanckorony. Wykonano je w oparciu o ciekawy pomysł architekta Józefa Gałęzowskiego, autora książki „Odbudowa polskiego miasteczka - projekty domów - 1916 r.”. W latach międzywojennych zostały zakupione i rozebrane na części, a po przewiezieniu do Krakowa na nowo postawione w sąsiedztwie uzdrowiska Antoniego Matecznego. Prace przeprowadzono w konsultacji z historykiem sztuki Karolem Estreicherem.

Budynki były własnością Żydów. Obok dwóch rodzin żydowskich, mieszkali w nich pracownicy tartaku oraz pobliskiego kamieniołomu Liban. W latach powojennych, przez jakiś czas domy funkcjonowały jako mieszkania komunalne.
Dziś (uwaga - pisane w roku 2011) ogrodzone i zabezpieczone tablicami ostrzegającymi, znajdują się w stanie postępującej ruiny.

[Franek D.]

W 2011 r. pisałem dalej tak:

Kolejne zdjęcia przedstawiają dwa bliźniacze domy widziane tym razem od ul. Zamoyskiego, która przed wojną nazywała się Łagiewnicka. Znajdująca się tu działka wraz z opuszczonymi od lat 80 -tych XX w. budynkami nr 81 i nr 83, została sprzedana przez Gminę w 2006 r. prywatnemu właścicielowi. Podobno planuje on rozebrać i przenieść domy w jakieś inne miejsce.
W Internecie trwa dyskusja nad koniecznością zachowania tych zabytków. Powstał też projekt adaptacji willi na hotel oraz restaurację,

[Karolina Kot]

Niestety, z projektów nic pozytywnego jednak nie wyszło...

[Franek D.]

Na podstawie obserwacji z zewnątrz oraz wspomnień Pani Krystyny Karczewskiej, można było dowiedzieć się o pewnych szczegółach architektury.
Wille miały w swoich narożnikach ganki, z których każdy prowadził do 2 mieszkań na parterze i do kawalerek na poddaszu w kształcie jaskółek. W ten sposób oba domy miały wspólnie 24 mieszkania. Od strony południowej, wykorzystując nachylenie terenu, usytuowane były wejścia do dużych piwnic. Z ganków wchodziło się do wspólnej sieni z drzwiami do dolnego mieszkania i ze schodami biegnącymi do mieszkania na górze. Dolne mieszkanie składało się z dużej kuchni oraz pokoju. W kuchni, pod zabudową schodów, ukryte było pomieszczenie, służące za spiżarenkę lub garderobę. Domy stały pośród drzew i krzewów, a między nimi znajdował się ogród kwiatowy.
„W maju, gdy pachniały jaśminy i bzy, było najpiękniej”.

[Franek D.]

Budynki przed wojną należały do Żydów i według niepotwierdzonych informacji służyły za mieszkania pracownikom tartaku. Okazuje się, że nie tylko:
W pierwszym domu Zamoyskiego 81 (krytym dachówką) przed wojną mieszkał Żyd Karp, mający w Podgórzu sklep spożywczy. Obok mieszkały między innymi: rodzina pracownika elektrowni Miziury, rodzina drugiego pracownika elektrowni Gołasia. Mieszkał tu również pilarz z tartaku Olela oraz policjant Galas.
W drugim domu Zamoyskiego 83 (kryty papą - ten został splony) od strony dawnej Łagiewnickiej mieszkał Żyd Goldman, prowadzący w Podgórzu piekarnię. Obok mieszkał dozorca Kubala, a nad nim pracownik gazowni Damas z rodziną. Z drugiej strony mieszkała rodzina pracownika kolei Dubiela, a także rodzina Śliwów. Na górce, w pojedynce mieszkał Górka, pracujący u Żyda jako piekarz.

[Franek D.]

Domy nie były wpisane do rejestru zabytków.

[Karolina Kot]

Kroi się jakaś kolejna "nowa inwestycja" w tym miejscu. Czyli kolejny biurowiec.

[Czech]

Właśnie rozpoczęto wylewanie fundamentów pod przyszły biurowiec Mateczny Office https://mateczny.com

[Franek D.]

Zabytkowy Kraków zmienia się panującym współcześnie trendem w architekturze.
Wille przy ul. Zamoyskiego pozostały jedynie na zdjęciach.

10 lat temu, gdy straszyły przy wjeździe do Ronda Matecznego, był pomysł aby przenieść je na pobliski, po dziś dzień dziko zarośnięty teren u stóp ścian Krzemionek, z przystosowaniem na tanią bazę noclegową z atmosferą prawdziwego, górskiego schroniska turystycznego.