Tatry - zarys budowy geologicznej

[Franek D.]

Będąc kilka godzin w Zakopanem, wszedłem w łatwą dla starszego turysty Ścieżkę nad Reglami. Przebiega ona granicą pomiędzy serią wierchową z wapieniami typowymi dla płytkiego morza, a serią reglową z wapieniami powstałymi w rejonie głębokiego morza. Po przejściu 1/3 trasy powróciłem do Zakopanego Drogą pod Reglami, która stanowi północną granicę Tatr.

[Franek D.]

Zawsze lubiłem tędy chodzić. Szlak poprowadzony jest m.in. w ścianach Długiego Giewontu. Przyciąga turystów licznymi mostkami, wiszącymi nad przepaściami.

[Franek D.]

Tatry mają bardzo skomplikowaną budowę geologiczną. Przedstawiony wcześniej przeze mnie szkic, stanowi wielkie uproszczenie. Zaznaczony na czerwono masyw granitowy, powinien być nazwany trzonem krystalicznym. Składa się z granitów (Tatry Wysokie) oraz gnejsów i innych skał metamorficznych (Tatry Zachodnie). Masyw powstał głęboko pod powierzchnią ziemi ok. 300 mln lat temu, w karbonie, podczas ruchów hercyńskich. Intruzja magmy zastygła w formie olbrzymiego, granitowego batolitu. Sąsiadujące z magmą skały uległy przeobrażeniu w gnejsy.
W erze mezozoicznej, w rejonie obecnej Słowacji, w płytkiej strefie Morza Tetydy nastąpiła sedymentacja skał osadowych z dominacją wapieni zawierających skamieniałości typowe dla świata strefy przybrzeżnej. Równocześnie na terenie obecnych Węgier, w głębokim morzu osadziły się dolomity oraz wapienie pozbawione takich skamieniałości. Podczas alpejskich ruchów górotwórczych, pod wpływem nacisku na Morze Tetydy lądu Gondwany -Afryki, na zagłębiony wówczas pod ziemią batolit nasunęły się sfałdowane utwory morskiego dna. Z prędkością kilka cm na rok, afrykański spychacz nasunął z rejonu Słowacji sfałdowane struktury tzw. płaszczowiny wierchowej, a ponad nią, od Węgier kolejne, nazwane płaszczowiną reglową. Równocześnie bardzo wolno zaczął piętrzyć się do góry granitowy batolit. Ok. 70 mln lat temu, trzon krystaliczny stanowił już wystającą z Morza Tetydy wyspę, przykrytą leżącymi na nim skałami osadowymi serii wierchowej i reglowej. Kolejne mln lat działania czynników zewnętrznych odsłoniły masyw granitowy.

Mostków cd.

[Franek D.]

Ścieżka nad Reglami jest czarnym szlakiem turystycznym (w turystyce kolor nie oznacza trudności trasy), poprowadzonym z Kalatówek do Dol. Chochołowskiej. 17 km szlaku pokonuje się w czasie ok. 6 godz. Poprowadzona w 1900 r. trasa, kilkakrotnie schodzi do reglowych dolin: Białego, Strążyskiej, Małej Łąki, Miętusiej, Kościeliskiej oraz Lejowej.

[Franek D.]

Z miękkich, brudzących buty rdzawych łupków triasowych Czerwonej Przełęczy, koniecznie należy wyjść na Sarnią Skałę. Ta licznie odwiedzana przez turystów baszta skalna, zbudowana jest z wapieni dolomitycznych, cukrowatych i robaczkowych środkowego triasu i należy do serii reglowej. Z jej szczytu podziwiać można majestatyczny Giewont.
Śpiący Rycerz należy do serii wierchowej. Jego 3 km dł grań tworzą pionowo ustawione, coraz to młodsze warstwy skalne. Południową stronę masywu, tą przed łańcuchami, budują dolomity i wapienie ze środkowego triasu, grań szczytową - gruboławicowe wapienie jurajskie, zaś niższe partie 600 m wys. północnej ściany - wapienie kredowe. Zapadające pod kątem 80° urwiska, kończą się na obniżeniu powstałym w mało odpornych marglach kredowych.
Grań Giewontu tworzy 3 wyraźne części – tułów - Długi Giewont 1867 m npm, głowa – Wielki Giewont 1894 m npm (z krzyżem na wąsie jest 1909 m npm) oraz przyłbica położona obok głowy śpiącego – Mały Giewont 1728 m npm.

[Franek D.]

Słynąca z panoramy giewontowych ścian - Sarnia Skała - jest dobrym miejscem na wstępne zapoznanie się z podziałem Tatr.

Geologicznie Tatry dzielą się na 3 części - o układzie równoleżnikowym – idąc od południa: Tatrzański Masyw Krystaliczny, Tatry Wierchowe, Tatry Reglowe.
Granica między Wierchowymi, a Reglowymi biegnie nieco na południe od Ścieżki pod Reglami. Na opisanym w tym wątku przykładzie z Sarniej Skały, do serii reglowej (wapienie dolomityczne środkowego triasu) należą jeszcze, położone u stóp Giewontu Zameczki oraz Suchy Wierch. Natomiast do serii wierchowej (szare i różowawe wapienie górnojurajskie) należą Myślenickie Turnie.

Geomorfologicznie Tatry dzielą się również na 3 części - ale o zupełnie inny układzie południkowym – idąc od zachodu: Tatry Zachodnie (2250 m npm - do przeł. Liliowe – zbudowane ze skał metamorficznych oraz osadowych, w większości serii wierchowej), Tatry Wysokie (2663 m npm – do Przeł. pod Kopą – zbudowane głównie z granitów i granodiorytów) oraz Tatry Bielskie (2154 m npm - zbudowane ze skał osadowych serii reglowej).

Należ podkreślić, że miasto Zakopane nie leży w Tatrach, ale na Podhalu, które jest zbudowane z trzeciorzędowego fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki, zlepieńce).

[Franek D.]

Spod ściany Wielkiego Giewontu do Doliny Strążyskiej spada podwójną kaskadą wodospad Siklawica. Stanowi on pewną ciekawostkę geologiczną. Wyższy próg wodospadu ma 10 m wys. Pod nim, jak to pod wodospadem, powstał głęboki kocioł eworsyjny. Spadająca woda tworzy w nim wir, a okruchy skalne, które wraz z nią spadają, szorują po jego dnie.
Niższy próg wodospadu ma 13 m wys. Spadająca nim woda nie zabiera z dna położonego wyżej kotła żadnych okruchów skalnych, przez co pod tym wodospadem nie zachodzi eworsja. Wirująca woda nie ma czym szorować po podłożu skalnym. Nie powstał tu żaden kocioł eworsyjny.
Poniżej bacówki w Strążyskiej (seria reglowa), obok szałasów leżą wielkie bloki wapienia górnojurajskiego (z serii wierchowej) o wymiarach 4x3 m, oderwane ze ściany Giewontu i w to miejsce przetoczone siłą grawitacji. Na powierzchni bloków widoczne są liczne mikroformy krasowe.